حريم

(مسئله 3107) آبادي ، مزرعه ، قنات ، چاه ، نهرآب ، خانه ، ساختمان و هر چيزي كه در زمين موات احداث مي‌شود داراي حريم است ؛ و «حريم» مقداري از زمين ، آب ، راه يا فضاي اطراف آن چيز است كه از مصالح و مرافق آن چيز محسوب است و تصرف ديگران در آن موجب ضرر به آن چيز يا مانع بهره‌برداری از آن خواهد بود . پس اگر كسي زمينی را به نحوي احياء كند يا قنات يا ساختمانی را احداث و يا چاهی را بكند نسبت به حريم آنها نيز سزاوارتر مي‌باشد ، و كسي حق ندارد آن را براي خود احياء كند .

(مسئله 3108) مقدار حريم به حسب اشياء و زمانها و مكانها متفاوت است .

(مسئله 3109) اگر كسي در زمين موات خانه‌اي احداث كند راه و خاكريز و آبريز و برف انداز به مقدار لازم حريم آن خانه است . و حريم نهر احداث شده محل عبور براي تعمير و تنقيه و گل‌انداز آن مي‌باشد. و حريم چاه احداث شده در زمين موات مقداري از زمين كنار آن است كه براي آب كشيدن از آن و اصلاح و گل‌انداز آن لازم است ؛ علاوه بر اين اگر چاه براي آب دادن حيوانات كنده شده حريم آن چهل ذراع ـ حدود بيست متر ـ و اگر براي آب كشبدن براي زراعت است حريم آن شصت ذراع مي‌باشد ؛ پس اگر ديگري بخواهد در زمين موات چاه بكند بايد اين فاصله را رعايت‌كند . و در قنات و چشمه علاوه بر محل اصلاح آن وگل‌انداز ، حريم منبع آب آن ـ مادر چاه ـ در زمين سخت پانصد ذراع و در زمين سست هزار ذراع مي‌باشد ؛ پس اگر كسي بخواهد نزديك آن قنات ديگري احداث كند بايد اين فاصله را رعايت نمايد ؛ و اگر فرضاً با رعايت اين فاصله باز هم به قنات اول ضرر وارد مي‌شود بنا بر احتياط واجب بايد فاصله را بيشتر كند تا ضرر وارد نشود . و حريم آبادي مسكوني كه در زمين موات احداث مي‌شود مطلق مرافق و مصالح آبادي و اهل آن مي‌باشد ؛ از قبيل راه ورود و خروج ، راه آب و خاک‌انداز و كودانداز ، جای خرمنها ، محل اجتماع اهالی ، قبرستان ، چراگاه و امثال اينها ؛ پس‌كسي حق ندارد اين قسمتها را براي خود احياء و تملک كند .

(مسئله 3110) توسعه دادن مسئله حريم و اجراي آن در احداث شهرهاي مسكوني و يا صنعتي و راههاي زميني و خطوط راه‌آهن و فرودگاهها و امثال آن بعيد نيست ؛ و براي تحقيق در مسئلة حريم‌ها بايد به كتابهاي مفصل مراجعه شود .

(مسئله 3111) بنا بر احتياط واجب تصرف انسان در ملك خود نبايد موجب ضرر و زيان همسايگان و يا اضرار به ملك آنان باشد . و در اخبار و روايات نسبت به همسايه بسيار سفارش شده است ؛ از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نقل شده كه فرمودند: «هركس كه همسايه خود را اذيت كند خداي بوي بهشت را بر او حرام مي‌كند و جاي او در جهنم است ؛ و هركس حق همسايه را ضايع كند از ما (مسلمانان) نيست» .[1]

   مكان‌های مشترک

(مسئله 3112) مكان‌هايی كه بين مردم مشترک است عبارتند از:

1ـ خيابانها و كوچه‌ها، راههاي زميني و دريايي  و هوايي و مراتع آباديها نسبت به مردم آن آباديها .

2ـ مساجد، زيارتگاهها و اماكني كه به عنوان مردم ساخته شده است .

3ـ درياها، درياچه‌ها ، چشمه‌هاي جاري در كوهها و زمينهاي موات ، و رودخانه‌ها و نهرهای بزرگ و كوچكي كه به وسيلة اشخاص خاصي احداث نشده است .

4ـ معادن آشكاري كه بهره‌برداري از آنها نيازي به حفاري و مانند آن ندارد ؛ مانند معادن نمك و آهن .

(مسئله 3113) همة مردم در بهره بردن و استفاده از مشتركات يكسان مي‌باشند ؛ ولي هركه زودتر شروع به بهره‌برداري نمايد حق تقدم دارد . همچنين در اموري كه قابل تملک است ـ مانند صيد ماهي ـ هركس صيد كند مالک آن خواهد شد .