احكام طهارت و آب‌ها
قال الله تبارك و تعالي: وَهُوَ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا .[1]
(مسئله 31) هرگونه آبي در اصل پاك است ، آب يا مطلق است يا مضاف . مراد از آب در اينجا آب مطلق است . «آب مطلق» آن آبي است كه بدون هيچ گونه قيد و اضافه‌اي به آن آب گفته مي‌شود و آب مطلق پنج قسم مي‌باشد: آب‌كر ، قليل ، جاري ، باران ، چاه .
«آب مضاف» آبي است كه آن را از چيزي بگيرند و بدون قيد و اضافه آب گفته نمي‌شود ، مثل آب ميوه ، هندوانه و گلاب . يا به چيزي مخلوط كنند ، مثل آبي كه به قدري با گل و مانند آن مخلوط شده كه ديگر به آن آب نمي‌گويند .
حكم آب مطلق (آب كر)
(مسئله 32) «آب كر» مقدار آبي است كه اگر در ظرفي كه طول ، عرض و عمق آن هر يك سه وجب و نيم معمولي باشد (حدود 73 سانتيمتر) بريزند آن ظرف پر شود ، و وزن آن از 128 مَن تبريز 20 مثقال كمتر است (تقريبا 384 كيلوگرم) . بنابراين آب لوله‌ها كه معمولا متصل به منبع بزرگ است و همچنين هر لوله‌اي كه متصل به كر باشد حكم آب كر را دارد .
(مسئله 33) اگر عين نجس مانند ادرار ، خون ، مشروبات الكلي و يا چيزي كه نجس شده و حامل عين نجس است به آب كر برسد ، چنانچه رنگ يا بو و يا مزه آب را تغيير دهد آب كر نجس مي‌شود ، ولي اگر تغيير ندهد و يا به چيز ديگري غير از عين نجاست تغيير كند نجس نمي‌شود ، هر چند شايسته است از آن اجتناب شود و از آب نظيف و پاكيزه استفاده گردد .
(مسئله 34) اگر عين نجاست به آبي كه بيشتر از كر است برسد و بو يا رنگ يا مزه قسمتي از آن را تغيير دهد ، چنانچه مقداري كه تغيير نكرده كمتر از كر باشد تمام آن آب نجس مي‌شود ، ولي اگر مقداري كه تغيير نكرده به اندازه كر يا بيشتر از كر باشد تنها مقداري كه تغيير كرده نجس است .
(مسئله 35) اگر چيز نجس را زير شيري كه متصل به كر است بشويند ، آبي كه از آن چيز مي‌ريزد چنانچه متصل به كر باشد و بو يا رنگ يا مزه نجاست نگرفته باشد و عين نجاست هم در آن نباشد پاك است .
(مسئله 36) اگر مقداري از آب كر يخ بندد و بقيه آن به اندازه كر نباشد ، چنانچه نجاست به آن برسد نجس مي‌شود ، و هر مقدار از يخ هم كه آب شود نجس است .
(مسئله 37) اگر انسان شك كند آبي كه به اندازه كر بوده از كر كمتر شده يا نه ، حكم آب كر را دارد ، يعني نجاست را پاك مي‌كند و اگر نجاستي هم به آن برسد نجس نمي‌شود و آبي كه از كر كمتر بوده و انسان شك دارد به اندازه كر شده يا نه حكم آب كر را ندارد و به ملاقات نجاست ، نجس مي‌شود .
(مسئله 38) كُر بودن آب از سه راه ثابت مي‌شود:
1ـ خود انسان به كر بودن آن يقين يا اطمينان پيدا كند .
2ـ دو مرد عادل به كر بودن آن شهادت دهند .
3ـ كسي كه آب در اختيار اوست و متهم به بي اعتنائي به مسائل شرعي نباشد از كر بودن آب خبر دهد .
حكم آب قليل
(مسئله 39) «آب قليل» آبي است كه كمتر از كر باشد و از زمين هم نجوشد ، به مجرد ملاقات با نجاست ، نجس مي‌شود . ولي اگر از بالا آب قليل را روي چيز نجس بريزند ، مقداري كه به چيز نجس مي‌رسد نجس و هر چه بالاتر از آن باشد پاك است .
(مسئله 40) اگر آب قليل مانند فواره با فشار از پايين به بالا رود ، در صورتي كه نجاست به بالا برسد آب قسمت پايين نجس نمي‌شود ، ولي اگر نجاست به پايين آب برسد بالا هم نجس مي‌شود .
(مسئله 41) آب قليلي كه هنگام شستن محل ادرار و مدفوع به بدن يا لباس ترشح مي‌كند (غساله استنجاء) ، پاك و با پنج شرط اجتناب از آن لازم نيست:
1ـ آن آب تغيير به صفات نجاست نكرده باشد .
2ـ نجاستي از بيرون به محل نرسيده باشد .
3ـ نجاستي ديگري مانند خون همراه ادرار و يا مدفوع بيرون نيامده باشد .
4ـ ذره‌هاي مدفوع در آب نباشد .
5ـ مدفوع يا ادرار هنگام بيرون آمدن بيش از اندازه معمول محل را آلوده نكرده باشد .
و اگر هنگام شستن محل ادرار و مدفوع با آبي كه متصل به كر يا جاري است تطهير نمايند و به بدن يا لباس ترشح كند ، چنانچه بو يا رنگ يا مزه آن آب به وسيله نجاست تغيير نكرده باشد يا ذره‌هاي مدفوع در آب نباشد ، اجتناب از آن لازم نيست و لكن رافع حدث نمي‌باشد ، يعني وضو و غسل كردن به آن جايز نيست .
(مسئله 42) غير از آب استنجاء ، آب قليلي كه براي شستن نجاست مصرف مي‌شود نجس است و با هر چيزي ملاقات كند آن را هم نجس مي‌كند .
حكم آب جاري
(مسئله 43) «آب جاري» آبي است كه از زمين جوشيده و بر آن جريان داشته باشد ، مانند: آب چشمه و قنات و رودخانه و نهر و...
(مسئله 44) آب جاري گرچه كمتر از كر باشد چنانچه نجاست به آن برسد ، تا هنگامي كه بو يا رنگ و يا مزه آن به وسيله‌ي نجاست تغيير نكرده پاك است ، و اگر آن را تغيير دهد ، آن مقداري كه تغيير يافته نجس و طرفي كه به چشمه پيوسته است هر چند كه كمتر از كر باشد ، پاك است .
(مسئله 45) آب چشمه‌اي كه جاري نيست ، ولي طوري است كه اگر از آن بردارند باز مي‌جوشد ، حكم آب جاري را دارد ، و نيز آبي كه كنار نهر ايستاده و متصل به آب جاري است در نجس نشدن ، حكم آب جاري را دارد .
(مسئله 46) چشمه‌اي كه مثلا در زمستان مي‌جوشد و در تابستان از جوشش مي‌افتد ، فقط وقتي كه مي‌جوشد حكم آب جاري را دارد .
(مسئله 47) آبي كه روي زمين جريان دارد ولي از زمين نمي‌جوشد ، چنانچه كمتر از كر باشد و نجاست به آن برسد نجس مي‌شود .
(مسئله 48) آب لوله‌كشي منازل و ساختمانها اگر به كر يا شبكه آب شهري پيوسته باشد ، مانند آب جاري است .
حكم آب باران
(مسئله 49) «باران» در صورتي پاك كننده است كه عرفا بگويند باران مي‌بارد و بنا بر احتياط به مقداري باشد كه اگر بر زمين سخت ببارد جريان پيدا كند ، و باريدن چند قطره كافي نيست .
(مسئله 50) اگر بر چيز نجسي كه عين نجاست در آن نيست يك مرتبه باران ببارد ، جايي كه باران به آن رسيده پاك مي‌شود ، و در فرش و لباس و مانند آن بنا بر احتياط بايد بيشترين آبي كه جذب آن شده با فشار و يا به هر وسيله‌ي ديگر خارج گردد ، ولي اگر بر چيزي كه عين نجاست در آن باشد باران ببارد ، تا هنگامي كه عين نجاست برطرف نشود پاك نمي‌شود .
(مسئله 51) اگر باران به عين نجس ببارد و به جاي ديگر ترشح كند ، چنانچه عين نجاست همراه آن نباشد و بو يا رنگ و يا مزه نجاست نگرفته باشد پاك است ، همچنين اگر بر روي پشت بام عين نجاست باشد ، تا وقتي باران به بام مي‌بارد آبي كه به چيز نجس رسيده و از سقف يا ناودان مي‌ريزد پاك است ، ولي اگر بعد از قطع باران معلوم باشد آبي كه مي‌ريزد به چيز نجس رسيده است نجس مي‌باشد .
(مسئله 52) چنانچه بر زمين نجسي باران ببارد پاك مي‌شود ، و اگر باران هنگامي كه مي‌بارد جاري شود و به جاي نجسي كه باران نباريده برسد ، آنجا را نيز پاك مي‌كند ، همچنين اگر باران بر خاك نجس ببارد و يقين كند در حال باريدن آب مطلق به همه اجزاي خاك رسيده پاك مي‌شود ، ولي اگر خاك از رطوبت و يا رسيدن آب مضاف گِل شود پاك نمي‌شود .
حكم آب چاه
(مسئله 53) آب چاهي كه از زمين مي‌جوشد گرچه كمتر از كر باشد چنانچه نجاست به آن برسد ، تا وقتي كه بو يا رنگ يا مزه آن را تغيير نداده پاك است ، ولي مستحب است پس از رسيدن بعضي از نجاستها مقداري كه در كتابهاي مربوطه گفته شده از آب آن بكشند .
(مسئله 54) اگر نجاستي در چاه بريزد و بو يا رنگ و يا مزه آب آن را تغيير دهد ، چنانچه تغيير آب چاه از بين برود ، موقعي پاك مي‌شود كه با آب تازه‌اي كه از چاه مي‌جوشد مخلوط گردد و آب پاك بر آن غلبه كند .
حكم آب مضاف
(مسئله 55) آب مضاف مانند آب ميوه‌ها ، گلاب ، آب دوغ و آب گل آلودي كه ديگر به آن آب نگويند چيز نجس را پاك نمي‌كند و وضو و غسل نيز با آن باطل است .
(مسئله 56) آب مضاف هر چند به اندازه كر هم باشد ، چنانچه ذره‌اي نجاست به آن برسد نجس مي‌شود ، ولي اگر از بالا روي چيز نجس بريزد ، مثلا گلاب از گلابدان روي دست نجس بريزد ، مقداري كه به چيز نجس رسيده نجس ، و مقداري كه بالاتر از آن است پاك مي‌باشد ، و نيز اگر مثل فواره با فشار از پايين به بالا برود ، چنانچه نجاست به بالا برسد پايين نجس نمي‌شود .
(مسئله 57) اگر آب مضاف نجس با آب كر به گونه‌اي مخلوط شود كه ديگر به آن آب مضاف نگويند ، بلكه بگويند آب مطلق است ، پاك مي‌شود .
(مسئله 58) آبهاي معدني و آب برخي درياچه‌ها كه با نمك مخلوط شده است و نيز آب لوله‌كشي كه در آن كُلر ريخته‌اند ، حكم آب مطلق را دارد ، مگر اينكه مقدار مخلوط شده به قدري زياد باشد كه به آن «آب مطلق» نگويند .
(مسئله 59) آبي كه مطلق بوده و معلوم نيست مضاف شده يا نه ، حكم آب مطلق را دارد ، يعني چيز نجس را پاك مي‌كند و وضو و غسل هم با آن صحيح است و آبي كه مضاف بوده و معلوم نيست مطلق شده يا نه ، حكم آب مضاف را دارد ، يعني چيز نجس را پاك نمي‌كند و وضو و غسل هم با آن باطل مي‌باشد .
(مسئله 60) آبي كه مطلق يا مضاف بودن آن معلوم نبوده و مشخص نباشد كه قبلا مطلق يا مضاف بوده ، نجاست را پاك نمي‌كند و وضو و غسل نيز با آن باطل است ، زيرا آب بودن آن مشخص نمي‌باشد ، ولي اگر به اندازه كر يا بيشتر باشد و نجاست به آن برسد حكم به نجاست بودن آن نمي‌شود ، هرچند احوط اجتناب است و اين احتياط ترك نشود .
(مسئله 61) اگر ظرف آب مطلق با ظرف آب مضاف مشتبه باشد ، به هر دو تا آب وضو بگيرد و يا غسل نمايد تا يقين به وضو گرفتن و غسل كردن به آب مطلق پيدا كند و همچنين اگر چند ظرف آب مضاف مشتبه شود با ظرف آب مطلق ، مثلا دو ظرف آب مضاف در ميان سه ظرف و يا چهار ظرف و... مشتبه شود ، در اينجا علاوه بر وضو گرفتن به تعداد آب مضاف يك وضو اضافي بگيرد ، يعني به آب سه ظرف وضو بگيرد تا يقين كند به آب مطلق وضو گرفته است .
(مسئله 62) به آبي كه هنگام برطرف كردن نجاست از چيز نجس جدا مي‌شود «غساله» مي‌گويند . حال اگر بخواهند با آب قليل چيز نجسي را آب بكشند ، غساله اول آن كه به خودي خود يا به وسيله فشار از آن خارج مي‌شود نجس است ، و اگر از چيزهايي است كه دو مرتبه بايد شسته شود ، از غساله دوم نيز بايد اجتناب نمايند .
(مسئله 63) چيز نجسي را كه در آب كر يا جاري فرو مي‌برند اگر از چيزهايي باشد كه در مرتبه اول پاك مي‌شود ، غساله‌ي آن پاك است ، و اگر از چيزهايي باشد «مانند بول» كه با دو بار فرو بردن در آب پاك مي‌شود ، غساله‌اي كه پس از بار دوم از آن مي‌ريزد پاك است .
(مسئله 64) آبي كه عين نجاست مثل خون يا ادرار به آن برسد و بو يا رنگ و يا مزه آن را تغيير دهد ، اگر چه كر يا جاري باشد نجس مي‌شود ، ولي اگر اوصاف آن به واسطه نجاستي كه بيرون آن است تغيير كند ، مثلا مرداري كه كنار آب و خارج از آن است بوي آن را تغيير دهد نجس نمي‌شود .
(مسئله 65) آبي كه عين نجاست در آن ريخته و بو يا رنگ و يا مزه آن را تغيير داده چنانچه به كر يا جاري متصل شود يا باران در آن بريزد و تغيير آن از بين برود ، بنا بر احتياط واجب در صورتي پاك مي‌شود كه آب باران يا كر يا جاري با آن مخلوط گردد و بر آن غلبه كند ، همچنين است حكم آب قليلي كه نجس شده باشد . پس اگر آب حوضچه‌هايي كه كمتر از كر مي‌باشد نجس شود ، پاك شدن آن به مجرد اتصال به آب كر يا جاري محل اشكال خواهد بود .
(مسئله 66) آب پاكي كه معلوم نيست نجس شده يا نه ، پاك است . و آب نجسي كه پاك شدن آن معلوم نيست همچنان نجس است .
(مسئله 67) نيم خورده‌ي سگ ، خوك و كافر (منكر توحيد ، رسالت ، معاد) نجس و خوردن آن حرام است ، نيم خورده‌ي حيوانات حرام گوشت پاك و خوردن آن در غير پرندگان و گربه مكروه است و در گربه گفته شده كراهت ندارد و در پرندگان كراهت آن محل تأمل است . و بنا بر آنچه در بعضي روايات آمده است نيم خورده‌ي مؤمن شفاست و در برخي روايات آمده اينكه سؤر مؤمن موجب شفاي 70 مرض مي‌باشد .
_________________________
[1]ـ سوره فرقان آيه 48