احکام غسل
قال الله تبارك و تعالي: وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا .[1]
(مسئله426) «غسل» شستشوي تمام بدن است كه انسان در شرايط و يا زمانهاي خاص و با قصد و انگيزه تقرب به خدا انجام مي‌دهد . غسل به «واجب و مستحب» تقسيم مي‌شود كه هر يک از آنها را مي‌توان به صورت «ترتيبی» و يا «ارتماسی» به جا آورد ، هر چند در غسل ميت احوط آن است كه ترتيبی انجام شود .
غسل ترتيبی
(مسئله427) «غسل ترتيبي» آن است كه انسان نخست به نيت غسل ، سر و گردن و سپس بنا بر احتياط واجب طرف راست و پس از آن طرف چپ بدن خود را بشويد . به هم زدن اين ترتيب عمداً باشد يا از روي فراموشي و يا به واسطه ندانستن مسئله ، بنا بر احتياط واجب موجب باطل شدن غسل خواهد بود .
(مسئله428) در غسل ترتيبي بايد نصف ناف و نصف عورت را با طرف راست بدن و نصف ديگر را با طرف چپ بشويد ، بلكه بهتر است تمام ناف و عورت با هر دو طرف شسته شود .
(مسئله429) در غسل ترتيبي براي آنكه يقين پيدا شود كه هر سه قسمت را كاملا غسل داده ، بايد هر قسمتي را كه مي‌شويد مقداري از قسمتهاي مجاور را هم با آن قسمت بشويد ، نيز احتياط مستحب آن است كه دوباره تمام طرف راست گردن را با طرف راست بدن و تمام طرف چپ گردن را با طرف چپ بدن بشويد .
(مسئله430) اگر پس از غسل معلوم شود قسمتي از بدن را نشسته و نداند آن قسمت كجاي بدن است ، بايد دوباره غسل كند ، و اگر بداند مثلا از طرف چپ بوده ، چنانچه همان قسمت را به نيت غسل بشويد كافي است ، و اگر از طرف راست بوده ، بايد پس از شستن آن قسمت دوباره طرف چپ را به نيت غسل بشويد ، و اگر از سر و گردن باشد ، بايد پس از شستن آن مقدار ، طرف راست و طرف چپ را هم به قصد غسل بشويد .
(مسئله431) اگر پيش از تمام شدن غسل در شستن مقداري از طرف چپ شك كند شستن همان مقدار كافي است ، و اگر بعد از آنكه مشغول شستن طرف راست شد در شستن سر و گردن يا مقداري از آن شك نمايد ، مي‌تواند به شك خود اعتنا نكند ، ولي بنا بر احتياط آن را بشويد ، و اگر بعد از آنكه مشغول شستن طرف چپ شد در شستن طرف راست يا مقداري از آن شك نمايد ، بنا بر احتياط واجب آنچه را شك دارد بشويد و بعد از شستن آن دوباره آنچه را بعد از آن است بشويد .
(مسئله432) در غسل شستن موهاي بلند لازم نيست ، ولي حتما بايد آب به پوست زير آن برسد . موهاي كوتاه را بشويد .
(مسئله433) در غسل موالات شرط نيست ، بلكه جايز است كه ميان اجزاي آن فاصله بيفتد اگر چه اعضاي قبلي خشك شود .
(مسئله434) در غسل لازم است سرتاسر بدن را آب فراگيرد ، ولو اينكه كمي به آن آب برسد و همانند روغن مالي باشد .
(مسئله435) اگر بعد از غسل شك كند غسلي كه انجام داده صحيح بوده است يا نه ، محكوم به صحت مي‌باشد .
غسل ارتماسی
(مسئله436) «غسل ارتماسی» آن است كه انسان به نيت غسل به طوري در آب فرو رود كه آب همه بدن او را فرا گيرد .
(مسئله437) در غسل ارتماسي اگر به نيت غسل به تدريج در آب فرو رود غسل او صحيح است ، ولي احتياط مستحب آن است كه يك باره زير آب رود . و اگر بدون قصد غسل داخل آب شود و پس از آن كه تمام بدن را آب گرفت به قصد غسل ارتماسي بدن را حركت دهد ، غسل صحيح است .
(مسئله438) اگر بعد از غسل ارتماسي بفهمد به مقداري از بدن آب نرسيده چه جاي آن را بداند يا نداند ، بايد دوباره غسل كند .
(مسئله439) اگر براي غسل ترتيبي وقت ندارد و براي ارتماسي وقت دارد ، بايد غسل ارتماسي كند .
(مسئله440) كسي‌كه روزه واجب معين مانند روزه رمضان گرفته ، يا براي حج يا عمره احرام بسته ، نمي‌تواند غسل ارتماسي كند ، ولي اگر از روي فراموشي غسل ارتماسي كند صحيح است .
(مسئله441) در غسل ارتماسي بنا بر احتياط واجب بايد تمام بدن پاك باشد ، ولي در غسل ترتيبي پاك بودن تمام بدن لازم نيست ، اگر تمام بدن نجس باشد و هر قسمت را پيش از غسل دادن آب بكشد غسل صحيح است .
(مسئله442) اگر هنگام غسل به اندازه سر مويي از بدن نشسته بماند غسل باطل است ولي شستن جاهايي كه ديده نمي‌شوند و باطن محسوب مي‌شوند مانند درون بيني و گوش واجب نيست .
(مسئله443) اگر سوراخ جاي گوشواره و مانند آن به قدري گشاد باشد كه داخل آن ديده شود ، بايد آن را شست ، ولي اگر ديده نشود شستن داخل آن لازم نيست .
(مسئله444) جايي را كه شك دارد از ظاهر بدن است يا از باطن آن ، بنا بر احتياط واجب بايد بشويد .
(مسئله445) چيزي را كه مانع رسيدن آب به بدن است بايد برطرف كند ، و اگر پيش از آنكه يقين كند برطرف شده غسل نمايد ، غسل او باطل است ، همچنين اگر هنگام غسل شك كند چيزي كه مانع رسيدن آب مي‌باشد در بدن او هست يا نه ، بايد بررسي كند تا مطمئن شود كه مانعي نيست ، مگر اينكه احتمال ضعيف و غير عقلايي باشد ، در اين صورت اعتنا نكند .
(مسئله446) شرايطي‌كه براي صحيح بودن وضو گفته شد در غسل هم شرط است ، مانند پاك بودن و غصبي نبودن آب و محل وضو ، ولي در غسل از بالا به پايين شستن اعضاء و فاصله نشدن ميان شستن اعضاي غسل و موالات لازم نيست ، مثلا اگر صبح سر و گردن و پس از چند ساعت طرف راست و چند ساعت بعد طرف چپ را غسل دهد ، غسل او صحيح است ، به شرط آنكه در اين ميان كاري كه وضو را باطل مي‌كند انجام ندهد و مبتلا به حدث اصغر و اكبر نشده باشد .
(مسئله447) كسي‌كه نمي‌تواند از بيرن آمدن ادرار و مدفوع خود جلوگيري كند اگر به اندازه‌اي كه غسل كند و نماز بخواند ادرار و مدفوع از او خارج نمي‌شود ، بنا بر احتياط واجب بايد هر قسمت را فورا بعد از قسمت ديگر غسل دهد و بعد از غسل هم فورا نمازش را بخواند ، همچنين است حكم مستحاضه كه بعدا گفته مي‌شود .
(مسئله448) اگر كسي شك كند غسل كرده يا نه ، بايد غسل كند ؛ و اگر شك كند غسل بر او واجب شده يا نه ، لازم نيست غسل نمايد ، و اگر مدتي پس از غسل كردن شك كند غسلش درست بوده يا نه ، لازم نيست دوباره غسل كند ، ولي اگر بعد از خواندن نماز در اصل غسل كردن شك كند ، با احتمال توجه در هنگام نماز ، نمازهايي كه خوانده صحيح است و براي نمازهاي بعدي بايد غسل نمايد .
(مسئله449) اگر در بين غسل كاري كه وضو را باطل مي‌كند از او سر زند ، احتياط واجب آن است كه غسل را از سر گيرد و وضو هم بگيرد .
(مسئله450) كسي‌كه چند غسل بر او واجب است مي‌تواند آنها را جدا جدا انجام دهد يا اينكه به نيت همه آنها يك غسل به جا آورد . همچنين است حكم غسل واجب و مستحب ، مثل غسل جنابت و جمعه .
(مسئله451) اگر كسي غسل مسح ميت يا غسل ديگري بر او واجب بوده و انجام نداده است ، در صورتي كه پس از آن جنب شده و غسل جنابت كرده است غسل جنابت او از ساير غسلها كفايت مي‌كند ، هر چند به آنها توجه نداشته است .
(مسئله452) اگر وقت نماز واجب رسيده مي‌توان به نيت واجب و يا به قصد قربت يعني براي انجام فرمان خداي متعال غسل كرد ، ولي اگر بخواهند پيش از رسيدن وقت نماز غسل كنند بنا بر احتياط به قصد پاك شدن از جنابت و يا به قصد قربت غسل نمايند ، هر چند به قصد نماز نيز صحيح است .
(مسئله453) كسي‌كه يقين كرده وقت نماز واجب رسيده اگر به نيت واجب غسل كند و بعد معلوم شود هنوز وقت نرسيده ، غسل او صحيح است .
(مسئله454) هرگاه به خيال اينكه به اندازه غسل و نماز وقت دارد به قصد نماز اداء غسل كند و بعد از غسل بفهمد كه به اندازه غسل وقت نداشته و نمازش قضا شده ، غسل او صحيح است .
(مسئله455) كسي‌كه قصد دارد پول حمامي را ندهد يا بدون اينكه بداند حمامي راضي است بخواهد نسيه بگذارد ، اگر چه بعد حمامي را راضي كند غسل او باطل است .
(مسئله456) اگر حمامي راضي باشد كه پول حمام نسيه بماند ، ولي كسي كه غسل مي‌كند قصدش اين باشد كه طلب او را ندهد ، يا از مال حرام بدهد غسل او اشكال دارد .
(مسئله457) اگر بخواهد پول حرام يا پولي كه خمس آن را نداده به حمامي بدهد ، غسل او باطل است .
(مسئله458) اگر شك كند كه غسل كرده يا نه ، بايد غسل كند ، ولي اگر بعد از غسل شك كند كه غسل او درست بوده يا نه ، لازم نيست دوباره غسل نمايد .
غسلهای واجب اعم از وجوب نفسی و غيری
(مسئله459) غسلهاي واجب عبارتند از: «جنابت ، حيض ، استحاضه ، نفاس ، مس ميت ، غسل ميت و غسلي كه بر اثر نذر يا عهد و يا سوگند» واجب مي‌شود .
(مسئله460) كسي‌كه نماز خورشيدگرفتگي يا ماه‌گرفتگي را در حالي‌كه همه قرص آن گرفته باشد عمدا ترك كند ، بنا بر احتياط غسل كند و قضاي نماز را به جا آورد .
غسل جنابت
(مسئله461) هرگاه انسان جنب شود براي بيرون آمدن از حالت جنابت مستحب است غسل كند ، اما براي خواندن نمازهاي واجب و مانند آن غسل جنابت واجب غيري مي‌شود ، و براي نماز ميت سجده شكر و سجده‌هاي واجب قرآن غسل جنابت لازم نيست و براي نمازهاي مستحبي شرط صحت و درستي آنهاست .
(مسئله462) عرق جنب از حرام نجس نيست ، پس كسي كه از حرام جنب شده با آب ملايم و گرم مي‌تواند غسل كند ، ولو عرق كند مانع از صحت غسل نمی‌باشد .
(مسئله463) كسي‌كه غسل جنابت كرده نبايد براي نماز وضو بگيرد و مي‌تواند با آن نماز بخواند ، ولي كافي بودن غسلهاي ديگر از وضو محل اشكال است ، و بنا بر احتياط واجب بايد وضو هم بگيرد .
(مسئله464) كسي‌كه احتياطا غسل جنابت كرده بايد براي نماز وضو بگيرد .
احكام جنب
(مسئله465) «جنابت» به دو چيز حاصل مي‌شود:
اول ـ نزديكي به طوري كه حدّاقل به اندازه‌ي ختنه‌گاه داخل شود ، در زن باشد يا مرد ، در جلو باشد يا در عقب ، بالغ باشد يا نابالغ ، هرچند در وطي در عقب اگر مني خارج نشود حكم از باب احتياط است و بايد به آنچه در «مسئله 472» گفته مي‌شود عمل نمايد .
دوم ـ بيرون آمدن مني ، در بيداري يا در خواب ، كم يا زياد ، از روي شهوت يا بدون آن از روي اختيار يا بدون آن ، زن باشد يا مرد ؛ هر چند جنب شدن زنها با خارج شدن مني كمتر از مردها است .
اما در صورتي كه رطوبتي با شهوت مخصوص به حال انزال از زن خارج شود ، بنا بر احتياط بايد هم غسل كند و هم وضو بگيرد ، مگر اينكه به مني بودن آن يقين كند كه در اين صورت غسل به تنهايي كفايت مي‌كند .
(مسئله466) اگر شك كند كه به مقدار ختنه‌گاه داخل شده يا نه،غسل بر او واجب نيست .
(مسئله467) اگر رطوبتي از انسان بيرون آيد و نداند مني است يا ادرار و يا چيز ديگري غير از اينها ، چنانچه با شهوت و جهش بيرون آمده يا فقط با شهوت خارج شده ولي پس از بيرون آمدن بدن سست شده حكم مني را دارد ، و اگر هيچ يك از نشانه‌ها يا بعضي از آنها را نداشته باشد حكم مني را ندارد ، و در بيمار همين كه از روي شهوت بيرن آيد حكم مني را خواهد داشت .
(مسئله468) اگر زن يقين كند آبي كه از آن بيرون آمده مني است ، بايد غسل كند و چنانچه شك در مني بودن آن دارد ، اگر با شهوت بيرون آمده باشد هرچند با جهش و سست شدن بدن همراه نبوده بايد احتياط كرده غسل كند و براي نماز نيز وضو بگيرد .
(مسئله469) خروج مني مرد از زن موجب غسل نمي‌شود ، و اگر قبل از غسل يا بعد از آن رطوبتي خارج شود ، در صورتي كه بداند مني است نجس مي‌باشد ، و اگر مشكوك باشد محكوم به طهارت است ، در صورتي كه استبراء كرده باشد .
(مسئله470) اگر پس از بيرون آمدن مني و پيش از آن كه ادرار كند غسل نمايد و پس از غسل رطوبتي از او خارج شود كه نداند مني است يا چيز ديگر ، حكم مني را دارد و بنا بر احتياط واجب بايد دوباره غسل كند و براي نماز هم وضو بگيرد .
(مسئله471) اگر مني از جاي خود حركت كند و بيرون نيايد غسل جنابت واجب نمي‌شود .
(مسئله472) اگر ـ نعوذ بالله ـ با حيواني نزديكي كرده و مني از او بيرون آيد تنها غسل كافي است و اگر مني بيرون نيايد ، چنانچه پيش از نزديكي وضو داشته باز هم غسل كافي است ، ولي اگر وضو نداشته احتياط واجب آن است كه غسل كند و وضو هم بگيرد . همچنين است اگر شك دارد وضو داشته يا نه و حالت سابقه را هم نمي‌داند .
(مسئله473) اگر كسي غسل جنابت را فراموش كند يا در لباس خود مني ببيند و يقين كند مني از خود او است ، بايد غسل كند و نمازهايي را كه يقين دارد با حالت جنابت انجام داده قضا نمايد ، و در هر دو صورت لازم نيست نمازهايي را كه احتمال مي‌دهد با حالت جنابت انجام داده قضا كند .
كارهايی كه بر جنب حرام و يا مكروه است
(مسئله474) حكم جنابت منحصراً با غسل برطرف مي‌شود .
(مسئله475) نماز ، روزه و طواف واجب كه مشروط به طهارت است از انسان جنب صحيح نمي‌باشد و همه چيزهايي كه براي شخص بي‌وضو حرام است براي انسان جنب نيز حرام مي‌باشد ، به‌علاوه برخي امور براي جنب حرام است و براي كسي كه فقط وضو ندارد حرام نمي‌باشد .
(مسئله476) پنج چيز بر جنب حرام است:
1ـ رساندن جايي از بدن به خط قرآن ، و بنا بر احتياط واجب به نام خداي متعال و نيز نام پيامبران و امامان و حضرت زهرا(س) اگر موجب بي‌احترامي باشد .
2ـ رفتن به مسجدالحرام و مسجدالنبي(ص) گرچه به عنوان عبور باشد كه از يك در داخل و بدون توقف از در ديگر خارج گردد .
3ـ توقف در ساير مساجد ، و بنا بر احتياط واجب در حرم امامان(ع) ، ولي اگر از يك در وارد و بدون توقف از در ديگر خارج شود ، يا براي برداشتن چيزي داخل شود و بدون توقف برگردد مانعي ندارد .
4ـ گذاشتن چيزي در مسجد .
5ـ خواندن آيه سجده ، بلكه بنا بر احتياط واجب خواندن هر قسمت از سوره‌اي كه سجده واجب دارد ، و سوره‌هاي سجده دارد عبارتند از «سوره سي و دوم (سجده)» ، «سوره چهل و يكم (فصّلت)» ، «سوره پنجاه و سوم ( نجم)» ، «سوره نود و ششم (علق)»
(مسئله477) خواندن حتي يك حرف از آياتي كه سجده واجب دارد ، بلكه از آيات ديگر اين چهار سوره نيز بنا بر احتياط واجب بر جنب حرام مي‌باشد .
(مسئله478) نُه چيز بر جنب مكروه است:
1و2ـ خوردن و آشاميدن ، ولي اگر وضو بگيرد مكروه نيست .
3ـ خواندن بيش از هفت آيه از سوره‌هايي كه سجده واجب ندارد .
4ـ رساندن جايي از بدن به جلد ، حاشيه و ميان خطهاي قرآن .
5ـ همراه داشتن قرآن .
6ـ خوابيدن ، ولي اگر وضو بگيرد يا در نبود آب قربت الي‌الله تيمم كند ، مكروه نيست .
7ـ حنا يا رنگ بستن به سر و صورت .
8 ـ روغن ماليدن به بدن .
9ـ نزديكي كردن پس از آنكه در خواب محتلم شده باشد .
غسلهای مستحب
(مسئله479) غسلهاي مستحبي بسيار فراوان است كه از آن جمله است:
1ـ غسل جمعه ؛ كه از مستحبات مؤكده است و وقت آن از طلوع فجر تا ظهر شرعي روز جمعه مي‌باشد . و اگر تا آن موقع انجام نداد مي‌تواند تا غروب آن روز و يا در روز شنبه آن را قضا نمايد .
2ـ غسل روزهاي عيد فطر و قربان ؛ و وقت آنها از طلوع فجر تا غروب آفتاب آن دو روز مي‌باشد .
3ـ غسل روزهاي ترويه و عرفه ؛ يعني روز هشتم و نهم ذي‌حجه‌الحرام ، و وقت آن از طلوع فجر تا غروب آفتاب آن دو روز مي‌باشد .
4ـ غسل شب اول ماه مبارك رمضان و شب هفدهم و شبهاي قدر ؛ يعني شبهاي 19، 21 و 23 كه برترين آنها شب بيست سوم ، سپس شب بيست ويكم مي‌باشد .
5ـ غسل ورود به شهرهاي مكه و مدينه ؛ براي انجام حج ، عمره و زيارت .
6ـ غسل ورود به حرم مكه ، كعبه معظمه ، حرم مدينه و مسجدالنبي(ص) .
7ـ غسل احرام و براي وقوف در عرفات (اندكي بعد از ظهر)، و براي قرباني كردن ، سر تراشيدن و طواف خانه خدا به هنگام بازگشت از منا.
8 ـ غسل مسح ميّتي كه غسل داده شده است .
9ـ غسل قضاي نماز آيات ، در مورد كسي كه به هنگام خسوف كامل (ماه گرفتگي) كوتاهي نموده و اينك مي‌خواهد قضاي آن را به جا بياورد .
10ـ غسل توبه ، در مورد كسي كه به ساز و آواز گوش داده است .
11ـ غسل براي رفتن به سفر ، خصوصا سفر زيارت حضرت سيدالشهداء(ع) .
12ـ غسل براي خواست حاجت از خداوند متعال .
13ـ غسل براي زيارت پيامبر يا براي زيارت امامان معصوم(ع) از دور يا نزديك .
14ـ غسل كسي كه جايي از بدن خود را به بدن ميتي كه غسلش داده شده باشد رسانده است .
(مسئله480) غسلهاي ياد شده كه مشروعيت آنها ثابت است بنا بر غير مشهور كسي كه يكي از آنها را انجام دهد از وضو نيز كفايت مي‌كند .
(مسئله481) غسلهاي فراواني دركتب فقهي ، ادعيه و زيارات نقل شده‌كه مشروعيت آنها مورد تأمل است آنها را به رجاء مطلوبيت مي‌توان انجام داد ، ولي آنها از وضو كفايت نمي‌كند .
(مسئله482) مشروعيت تيمم به جاي غسلهاي مستحبي ، جز در موارد خاصي ثابت نشده است و لذا جز براي رجاء مطلوبيت نمي‌توان آنها را انجام داد و از وضو نيز كفايت نمي‌كند .