احکام نماز

أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا _* وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا .[1]

پس از ايمان به خداي سبحان و ولايت‌الله «نماز» يكي ازمهمترين اعمال ديني است . از حضرت امام جعفرصادق(ع) نقل شده است كه فرمودند: «اولين چيزي كه بنده به آن محاسبه خواهد شد نماز است ، و اگر نماز مورد پذيرش خداوند قرارگيرد عبادتها و اعمال نيك ديگر پذيرفته مي‌شود ، و چنانچه نماز در پيشگاه خداوند پذيرفته نشود اعمال ديگر هم قبول نمي‌شود» .

امام صادق(ع) فرمود: «نماز واجب از بيست حج بهتر است و يك حج از بيست خانه‌اي كه پر از طلا باشد و همه اش در راه خدا انفاق گردد بهتر و برتر است.»[2] و در برخي نقل ديگر آمده است اينكه صلاه واجب افضل است از هزار حج و از هزار عمره مقبول .

و در حديث ديگري حضرت امام محمد باقر(ع) از رسول خدا(ص) نقل مي‌كند كه آن حضرت بدين مضمون فرمود: «همچنان كه اگر انسان در شبانه‌روز پنج بار خود را شستشو دهد ناپاكي و آلودگي از بدن او زدوده مي‌شود ، نمازهاي پنجگانه نيز انسان را از گناهان و ناپاكيهاي اخلاقي پاك مي كند» .

و بسا شايسته است كه انسان نماز را بسيار مهم شمرده و آن را در اول وقت به جا آورد ، در حديثي از پيامبر اكرم(ص) آمده است: «كسي‌كه نماز را سبك شمارد به شفاعت من نايل نخواهد شد» .

روزي رسول خدا(ص) در مسجد مشاهده كرد مردي مشغول نماز است ، ولي ركوع و سجود را به طور كامل و صحيح به جا نمي‌آورد . حضرت فرمود: «اگر اين مرد در اين حال بميرد به دين من از دنيا نرفته» .[3]

براساس روايات فراواني از رسول اكرم(ص) و ائمه معصومين(ع) رسيده است سفارش به نماز آخرين وصيت رسول اكرم(ص) و ديگر پيامبران عظيم الشأن مي‌باشد . حضرت عيسي فرمود: «اوصاني بالصلاة و الزكاة مادمت حيا» و اولين چيزي كه روز قيامت از انسان بازخواست مي‌شود درباره نماز است .

نماز مرز بين اسلام و كفر است و هركس عمدا نمازش را ترک كند پيوند اسلام از او گسسته مي‌شود .

استوارترين رشته اتصال بين خالق و مخلوق و عميق ترين وسيله ذكر و يادكرد آفريدگار جهان نماز است و بهترين وسيله تكامل و ارتباط انسان با خدا نماز است بنابراين انسان بايد نماز را با توجه كامل ، خضوع و خشوع و وقار بخواند ، از غفلت و شتابزدگي بپرهيزد ، و توجه داشته باشد كه با چه كسي سخن مي‌گويد و خود را در مقابل عظمت و بزرگي خداوند عالم ناچيز ببيند .

نمازگزار بايد توبه و استغفار كند و گناهانش را كه مانع قبول شدن نماز است مانند: «حسد ، كبر ، غيبت ، خوردن حرام ، آشاميدن مسكرات ، ندادن خمس و زكات» بلكه هر معصيتي را ترک نمايد و سزاوار است كارهايي كه ثواب نماز را كم مي‌كند به جا نياورد ، مثلا در حالت خواب آلودگي و خودداری از ادرار به نماز مشغول نشود و در موقع نماز به آسمان نگاه نكند مگر در مسجد الحرام باشد كه هنگام نماز مستحب است به كعبه معظمه نگاه نمايد و نيز كارهايي را كه ثواب نماز را زياد مي‌كند به جا آورد ، مثلا: انگشتر عقيق به دست كند و لباس پاكيزه بپوشد ، شانه و مسواک كند و خود را خوشبو نمايد .

اسفا نمازي كه آن همه اهميت و آداب خاص ملكوتي و معنوي دارد ، دل انسان شديدا آزرده مي‌شود از آنچه امروز از وضع بسياري از مردم مشاهده مي‌شود كه چگونه در مورد اين فريضه بزرگ الهي سستي و سهل انگاري مي‌كند العياذ بالله با حالت استخفاف و سبكي نماز مي‌خواند ! ، كه بايد گفت: إنَّا لله و إنَّا إلَيْهِ رَاجِعُون .

     اقسام نماز

«نماز» به طور كلي به دو دسته (1ـ وجوب 2ـ استحباب) تقسيم شده است:

(مسئله789) نمازهاي واجب هفت قسمند ، چهار قسم «واجب بالاصاله» مي‌باشد و سه قسم «واجب بالعرض» :

1ـ نمازهاي يوميه‌كه نماز جمعه نيز يكي از آنهاست و در زمان غيبت ولي عصر(عج) نماز جمعه با وجود شرايط آن واجب تخييري است ...

2ـ نماز آيات

3ـ نماز ميت

4ـ نماز طواف واجب خانه كعبه

5ـ واجب بالعرض . نماز قضايي پدر و مادر كه بر پسر بزرگتر يا بنا بر احتياط بر بزرگترين مرد وارث واجب است .

6ـ نمازي كه با اجير شدن يا نذر يا عهد و يا قسم بر انسان واجب مي‌شود .

7ـ نماز عيد فطر و قربان با حضور امام معصوم(ع) و بنا بر احتياط با وجود شرايط آن در زمان غبيت .

   نمازهاي واجب يوميه

(مسئله790) نمازهاي واجب يوميه عبارتند از نماز ظهر ، عصر ، مغرب ، عشاء و صبح ، نمازهاي ظهر و عصر و عشاء هركدام چهار ركعت و نماز مغرب سه ركعت و نماز صبح دو ركعت است ، ولي در مسافرت و نيز در حال خوف با شرايطي كه ذكر خواهد شد نمازهاي چهار ركعتي دو ركعت خوانده مي‌شود .

   وقت نمازهاي يوميه

(مسئله791) هر يک از نماز هاي ظهر ، عصر ، مغرب ، و عشاء داراي وقت مخصوص و وقت مشترک مي‌باشند ؛ ولي نماز صبح شريک ندارد تا وقت مشترک داشته باشد . «وقت مخصوص» وقتي است كه خواندن نماز يوميه ادای ديگر در آن صحيح نباشد ؛ ولي در «وقت مشترک» خواندن نماز ديگر طبعا صحيح است ، گرچه ممكن است از جهت ديگري جايز نباشد .

   وقت نماز ظهر و عصر

(مسئله792) ظهر شرعي از راه آفتاب و نصب شاخص شناخته مي‌شود . اگر چوب صافي را به صورت راست در زمين هموار فرو برند ، صبح كه آفتاب به آن مي‌تابد ساية آن به سوي مغرب افتاده و هر چه خورشيد بالاتر مي‌رود ، سايه  ضمن آن‌كه به سمت مشرق در چرخش است كوتاه‌تر مي‌شود ، هنگامي‌كه سايه چوب به آخرين درجه كوتاهي رسيد و بار ديگر شروع به زياد شدن نمود اول ظهر شرعي است . در بعضي شهرها مثل مكة مكرمه كه گاهي موقع ظهر سايه بكلي از بين مي‌رود ، بعد از آن‌كه سايه دوباره پيدا شد معلوم مي‌شود ظهر شده است.

(مسئله793) وقت مخصوص نماز ظهر از اول ظهر شرعي است تا هنگامي‌كه به اندازة خواندن نماز ظهر ـ به حسب حال مكلف ـ بگذرد . و وقت مخصوص نماز عصر هنگامي است كه به اندازة خواندن يك نماز عصر ـ به حسب حال مكلف ـ به مغرب بيشتر وقت نمانده باشد ؛ اگر كسي تا اين هنگام نماز ظهر را نخوانده نماز ظهر او قضاست ، و بايد در اين وقت نماز عصر خود را به صورت ادا بخواند . و فاصله ميان وقت مخصوص نماز ظهر و وقت مخصوص نماز عصر وقت مشترك نماز ظهر و عصر است .

(مسئله794) اگر كسي در وقت مشترك از روي فراموشي تمام نماز عصر را پيش از نماز ظهر به جا آورد نمازش صحيح است ؛ ولي بنا بر احتياط واجب چهار ركعت نماز بعد را مردد بين ظهر و عصر و به قصد آنچه بر عهده اوست به جا آورد .

(مسئله795) اگر پيش از خواندن نماز ظهر از روي اشتباه مشغول نماز عصر شود و در بين نماز بفهمد اشتباه كرده است ، چنانچه در وقت مشترك باشد بايد نيت را به نماز ظهر برگرداند و پس از اتمام نماز ، نماز عصر را بخواند ؛ و اگر در وقت مخصوص به ظهر باشد بنا بر احتياط واجب نيت را به نماز ظهر برگرداند ، و پس از اتمام نماز دوباره هر دو نماز را به ترتيب بخواند.

(مسئله796) بنا بر احتياط مستحب نماز ظهر و عصر را از غروب خورشيد تأخير نيندازد .

   وقت نماز مغرب و عشاء

(مسئله797) وقت نماز مغرب از طريق «حمره مشرقيه» شناخته مي‌شود . حمره مشرقيه بدين صورت است كه پس از غروب آفتاب در سمت مشرق سرخي مختصري ديده مي‌شود ؛ اين سرخي در مدت ده تا پانزده دقيقه به تدريج كمرنگ شده تا حدي كه ديگر ديده نمي‌شود ، و همزمان با زوال آن ، سرخي مختصری در سمت مغرب ديده می‌شود و اين آغاز وقت نماز مغرب است .

(مسئله798) وقت مخصوص نماز مغرب از اول مغرب است تا وقتي كه از مغرب به اندازه خواندن سه ركعت نماز ـ به حسب حال مكلف ـ بگذرد . و وقت مخصوص نماز عشاء هنگامي است كه به اندازه خواندن نماز عشاء ـ به حسب حال مكلف ـ به نيمه شب مانده باشد ؛ و اگر كسي تا اين هنگام نماز مغرب را نخوانده ، بايد نخست نماز عشاء را بخواند و سپس نماز مغرب را به جا آورد . و ميان وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشاء وقت مشترك نماز مغرب و عشاست .

(مسئله799) اگر كسي در وقت مشترک نماز مغرب و عشاء از روي اشتباه نماز عشاء را پيش از نماز مغرب بخواند و بعد از نماز بفهمد نمازش صحيح است ، و بايد نماز مغرب را بعد از آن به جا آورد .

(مسئله800) اگر پيش از خواندن نماز مغرب از روی اشتباه مشغول نماز عشاء شود و در بين نماز بفهمد ، يكي از دو صورت را دارد:

الف: اگر تمام آن‌چه را خوانده در وقت مشترك نماز مغرب و عشاء باشد ، يكي از دو حالت را دارد:

حالت اول: چنانچه به ركوع ركعت چهارم نرفته است ، بايد نيت را به نماز مغرب برگرداند و بنشيند و نماز را تمام كند و بعد نماز عشاء را بخواند .

حالت دوم: چنانچه به ركوع ركعت چهارم رفته است ، بايد نماز را تمام كند و بعد نماز مغرب را بخواند .

ب: اگر آنچه را خوانده در وقت مخصوص نماز مغرب باشد نيز يكي از دو حالت را دارد:

حالت اول: چنانچه به ركوع ركعت چهارم نرفته است ، بايد نيت را به نماز مغرب برگرداند و بنشيند و نماز را تمام كند و بنا بر احتياط واجب دوباره نماز مغرب را بخواند و پس از آن نماز عشاء را بجا آورد.

حالت دوم: چنانچه به ركوع ركعت چهارم رفته است ، بنا بر احتياط آن را تمام كند و دوباره نماز مغرب و عشاء را به جا آورد .

(مسئله801) آخر وقت نماز عشاء نصف شب است ؛ و احتياط آن است كه براي نماز مغرب و عشاء و مانند آن شب را از اول مغرب تا اذان صبح حساب كنند ؛ و براي نماز شب و مانند آن تا اول آفتاب حساب نمايند .[4]

(مسئله802) اگر به واسطه عذري نماز مغرب يا عشاء را تا نصف شب نخواند ، بايد تا قبل از اذان صبح به جا آورد ؛ و بهتر است نيت ادا و قضا نكند ؛ بلكه اگر از روي معصيت هم تا نصف شب نخوانده بنا بر احتياط واجب بايد تا قبل از اذان صبح آنها را بدون نيت ادا يا قضا به جا آورد.

   وقت نماز صبح

(مسئله803) نزديک اذان صبح سپيده‌ای در سمت مشرق به شكل عمودی پديدار مي‌شود كه به آن «فجر اول» يا «فجر كاذب» مي‌گويند ؛ پس از دقايقي آن سپيده ناپديد شده و سپيده ديگري به صورت افقي در همان سمت نمايان مي‌گردد كه به آن «فجر دوم» يا «فجر صادق» مي‌گويند . هنگامیكه فجر صادق نمايان شود آغاز وقت نماز صبح مي‌باشد و پايان آن هنگامی است كه آفتاب طلوع نمايد .

(مسئله804) در شبهاي مهتاب احتياط مستحب مؤكد آن است كه براي نماز صبح صبر كنند تا سفيدة صبح در افق ظاهر شود و بر روشنايي مهتاب غلبه كند ؛ ولي براي روزه بايد از جلوتر يعني مطابق ساعت و وقت شرعي امساک كنند . و اين احتياط در شبهاي ابري و در روشنايي برق جاري نيست .

   احكام وقت نماز

(مسئله805) هنگامي مي‌توان مشغول نماز شد كه به فرارسيدن وقت نماز يقين يا اطمينان پيدا شود  ؛ هر چند اين يقين يا اطمينان از راه دستگاههاي تعيين وقت حاصل شود كه توسط متخصصان مورد وثوق استخراج گرديده است . همچنين اعتماد بر شهادت دو مرد عادل يا شهادت يک خبره كه از گفتة او وثوق پيدا شود يا انسان وقت شناس مورد وثوق ـ خواه عادل باشد يا نه ـ جايز است ؛ ولي اعتماد به شهادت يک مرد عادل غير خبره محل اشكال است .

(مسئله806) نابينايان و كساني كه در زندان هستند و قدرت تشخيص وقت را ندارند بنا بر احتياط واجب تا زماني كه يقين به فرا رسيدن وقت پيدا نكنند نبايد مشغول نماز شوند .

(مسئله807) اگر انسان به واسطه ابر يا حوادث آسماني ديگر ـ مانند خورشيد گرفتگي ـ كه مانع از يقين كردن همة مردم است نتواند در اول وقتِ نماز به داخل شدن وقت يقين كند ، چنانچه گمان داشته باشد وقت داخل شده مي‌تواند مشغول نماز شود ؛ هر چند احتياط در تأخير است و تا ممكن است اين احتياط ترك نشود .

(مسئله808) اگر كسي بدون احراز يكي از راههايي كه در «مسئله 805» بيان شد مشغول نماز شود ، نمازش باطل است ؛ مگر اين‌كه معلوم شود كه همة نماز در وقت واقع شده و قصد قربت نيز داشته است .

(مسئله809) اگر كسي با احراز يكي از راههايي كه در «مسئله 805» گفته شد نماز بخواند و بعد از نماز معلوم شود كه همة نمازش در خارج وقت خوانده شده ، نمازش باطل است . و اگر مقداري از آن را داخل وقت خوانده باشد بنا بر مشهور صحيح است ؛ ولي خالي از اشكال نمي‌باشد و بنا بر احتياط دوباره آن را بخواند .

(مسئله810) اگر با احراز يكي از راههايي كه در «مسئله 805» گفته شد مشغول نماز شود و در بين نماز بفهمد كه هنوز وقت داخل نشده ، نماز او باطل است ؛ و اگر در بين نماز وقت داخل شده باشد بنا بر مشهور نماز او صحيح است ؛ ولي خالي از اشكال نمي‌باشد و بنا بر احتياط دوباره آن را بخواند .

(مسئله811) اگر يقين كند وقت داخل شده و مشغول نماز شود و در بين نماز شك كند وقت رسيده يا نه ، نماز او باطل است ؛ ولي اگر در بين نماز يقين داشته باشد كه وقت شده و شک كند آن‌چه پيش از آن خوانده در وقت بوده يا نه ، با احتمال توجه به وقت در اول نماز ، نمازش صحيح است .

(مسئله812) اگر يقين كند كه وقت نماز داخل شده و مشغول نماز شود و بعد از نماز شك كند كه نمازش در وقت خوانده شده يا نه ، بنابراحتياط نمازش را دوباره بخواند .

(مسئله813) اگر وقت نماز به قدري تنگ باشد كه به جا آوردن كارهاي مستحبي موجب مي‌شود مقداري از نماز در خارج از وقت واقع شود ، بايد به اندازة واجب اكتفا نمود و كارهاي مستحبي را رها كرد .

(مسئله814) اگر وقت به قدري كم است كه تنها يك ركعت از نماز در وقت قرار مي‌گيرد ، بايد قصد اداكند ؛ ولي تأخير انداختن نماز عمدا تا به اين اندازه كه تعدادي از ركعتهاي نماز در خارج وقت قرار گيرد گناه است .

(مسئله815) وقت مخصوص نماز «ظهر ، عصر و عشاء» نسبت به اشخاص تفاوت دارد ؛ مثلا وقت مخصوص نماز مسافر به اندازة خواندن يك نماز دو ركعتي ، و براي غير مسافر به اندازة خواندن يك نماز چهار ركعتي است .

(مسئله816) كسي كه مسافر نيست چنانچه تا مغرب به اندازة خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد ، بايد نماز ظهر و عصر ـ هردو ـ را بخواند ؛ واگر كمتر وقت دارد ، بايد فقط نماز عصر را بخواند و بعدا نماز ظهر را قضا كند . همچنين شخص غير مسافر چنانچه تا نصف شب به اندازة خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد ، بايد نماز مغرب و عشاء ـ هر دو ـ را بخواند ؛ و اگر كمتر وقت دارد ، بايد فقط نماز عشاء را بخواند و بعدا نماز مغرب را بدون نيت ادا يا قضا به جا آورد . و كسي كه به واسطه عذر يا در اثر معصيت نماز مغرب و عشاء را از نصف شب تأخير انداخته نيز بنابراحتياط واجب تا اذان صبح همين جهت را رعايت فرمايد .

(مسئله817) كسي كه مسافر است چنانچه تا مغرب به اندازة خواندن سه ركعت نماز وقت دارد ، بايد نماز ظهر و عصر ـ هر دو ـ را بخواند ؛ واگر كمتر وقت دارد ، بايد فقط نماز عصر را بخواند و بعدا نماز ظهر را قضا كند . همچنين مسافر چنانچه تا نصف شب به اندازة خواندن چهار ركعت نماز وقت دارد ، بايد نماز مغرب و عشاء ـ هر دو ـ را بخواند ؛ و اگر كمتر وقت دارد ، بايد فقط نماز عشاء را بخواند و بعدا نماز مغرب را بدون نيت ادا يا قضا به جا آورد ؛ و اگر از نصف شب تأخير انداخته است تا اذان صبح همين جهت را رعايت كند ، يعني نماز مغرب و عشاء را به ترتيب بودن نيت ادا و قضا به جا آورد و در آخر وقت فقط عشاء را بخواند .

(مسئله818) مستحب است نمازگزار نماز را در اول وقت بخواند و دربارة آن خيلي سفارش شده است . و هر چه به اول وقت نزديكتر باشد بهتر است ، مگر آن‌كه تأخير آن از جهتي بهتر باشد ؛ مثل اينكه صبر كند تا نماز را به جماعت بخواند .

(مسئله819) كساني كه عذر دارند و اگر بخواهند در اول وقت نماز بخوانند ناچارند مثلا با تيمم يا لباس نجس نماز بخوانند ، چنانچه احتمال دهند تا آخر وقت عذرشان برطرف مي‌شود بنا بر احتياط واجب بايد صبر كنند و نماز خود را در آخر وقت بخوانند ؛ ولي لازم نيست به قدري صبر كنند كه وقت خواندن مستحبات نماز را نداشته باشند .

   نمازهايي كه بايد به ترتيب خوانده شود

(مسئله820) انسان بايد نماز عصر را بعد از نماز ظهر ، و نماز عشاء را بعد از نماز مغرب بخواند ؛ و اگر عمدا نماز عصر را پيش از نماز ظهر ، و نماز عشاء را پيش از نماز مغرب بخواند باطل است .

(مسئله821) اگر به نيت نماز ظهر مشغول نماز شود و در بين نماز يادش بيايد كه نماز ظهر را خوانده است ، نمي‌تواند نيت را به نماز عصر برگرداند ؛ بلكه بايد نماز را رها كرده و نماز عصر را بخواند . همچنين است نماز مغرب و عشاء .

(مسئله822) اگر در بين نماز عصر يقين كند كه نماز ظهر را نخوانده است و نيت را به نماز ظهر برگرداند و داخل ركن شود و بعد يادش بيايد كه قبلا نماز ظهر را خوانده ، نمازش باطل است و بايد نماز عصر را بخواند ؛ ولي اگر پيش از داخل شدن در ركن يادش بيايد ، بايد نيت را به نماز عصر برگرداند و آنچه را به نيت ظهر خوانده باز هم به نيت عصر بخواند ، و بنا بر احتياط نماز عصر را دوباره بخواند .

(مسئله823) اگر در بين نماز عصر شك كند كه نماز ظهر را خوانده يا نه ، بنا بر احتياط واجب نيت را به نماز ظهر برگرداند و بعد نماز عصر را به جا آورد ؛ ولي اگر وقت به قدري كم است كه بعد از تمام شدن نماز ، مغرب مي‌شود بايد به نيت نماز عصر نماز را تمام كند و نماز ظهرش قضا ندارد .

(مسئله824) اگر در بين نماز عشاء پيش از ركوع ركعت چهارم شك كند كه نماز مغرب را خوانده يا نه ، بنا بر احتياط واجب نيت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را سه ركعتي تمام كرده سپس نماز عشاء را بخواند ؛ ولي چنانچه وقت به قدري كم است كه بعد از تمام شدن نماز نصف شب مي‌شود ، بايد به نيت عشاء نماز را تمام كند و بعد نماز مغرب را بنا بر احتياط بدون نيت ادا يا قضا به جا آورد .

(مسئله825) اگر در نماز عشاء پس از رسيدن به ركوع ركعت چهارم شك كند كه نماز مغرب را خوانده يا نه ، بايد نماز را تمام كند و بعد بنا بر احتياط واجب نماز مغرب را بخواند ؛ ولي اگر اين شك در وقت مخصوص نماز عشاء باشد ، خواندن نماز مغرب لازم نيست .

(مسئله826) برگرداندن نيت از «نماز قضا به ادا» و از «نماز مستحب به واجب» و نيز از «نماز مستحب به نماز مستحب» جايز نيست . همچنين نمازگزار نمي‌تواند نيت خود را از «نماز واجب به نماز مستحب» برگرداند ؛ مگر براي رسيدن به نماز جماعت باشد كه تفصيل آن در مسئله 1436 بيان خواهد شد .

(مسئله827) اگر در وقت «نماز ادا» وسعت داشته باشد ، نمازگزار مي‌تواند در بين نماز نيت را به «نماز قضا» برگرداند ؛ ولي بايد برگرداندن نيت به نماز قضا ممكن باشد ـمثلاً اگر مشغول نماز ظهر است در صورتي مي تواند نيت را به قضاي صبح برگرداند كه داخل ركعت سوم نشده باشدـ بلكه اگر نماز قضايي كه به عهدة او مي‌باشد فقط يك نماز است و يا چند نماز از همين رو ، بنا بر احتياط نيت را به آن برگرداند .

     نمازهاي مستحب

   نافله‌هاي شبانه‌روزي و وقت آنها

(مسئله828) نمازهاي مستحبي بسيار زياد است و به آنها نافله مي‌گويند ؛ از ميان نمازهاي مستحبي به خواندن نافله‌هاي شبانه‌روز بيشتر سفارش شده است . نمازهاي نافله شبانه‌روز در غير روز جمعه سي‌و چهار ركعت ، و در روز جمعه سي‌و هشت ركعت است .

ترتيب نافله‌هاي شبانه‌روز به شرح زير است:

1ـ نافله «نماز ظهر» هشت ركعت است كه به صورت چهار نماز دو ركعتي پيش از نماز ظهر خوانده مي‌شود ؛ و وقت آن بنا بر مشهور از اول ظهر است تا هنگامي‌كه ساية شاخص دو هفتم آن شود .

2ـ نافله «نماز عصر» هشت ركعت است كه به صورت چهار نماز دو ركعتي پيش از نماز عصر خوانده مي‌شود ؛ و وقت آن بنا بر مشهور تا هنگامي است كه ساية شاخص به چهار هفتم آن برسد . و اگر بخواهند نافله ظهر و عصر را بعد از دو وقتي كه گفته شد بخوانند ، بهتر است نافلة ظهر را بعد از نماز ظهر و نافلة عصر را بعد از نماز عصر به جا آورده ، و بنا بر احتياط واجب نيت ادا يا قضا نكنند .

3ـ نافلة «نماز مغرب» چهار ركعت است كه به صورت دو نماز دو ركعتي بعد از نماز مغرب خوانده مي‌شود ؛ و وقت آن بنا بر مشهور پس از نماز مغرب تا وقتي است كه سرخي طرف مغرب كه بعد از غروب آفتاب در آسمان پيدا مي‌شود به كلي ناپديد شود ؛ ولي بعيد نيست كه وقت آن تا آخر وقت نماز مغرب باشد ؛ هر چند احتياط آن است كه در اين صورت بدون نيت ادا يا قضا به جا آورند .

4ـ نافلة «نماز عشاء» دو ركعت است كه بنا بر احتياط واجب نشسته مي‌خوانند و دو ركعت آن يک ركعت ايستاده محسوب مي‌شود ؛ و وقت آن بعد از تمام شدن نماز عشاء تا نيمه شب است و بهتر است بلافاصله پس از نماز عشاء خوانده شود .

5ـ نافلة «نماز صبح» دو ركعت است و پيش از نماز صبح خوانده مي‌شود ؛ و وقت آن بعد از گذشتن از نصف شب به مقدار خواندن يازده ركعت نماز شب است ؛ ولي احتياط آن است كه قبل از فجر اول نخوانند ؛ مگر آن‌كه متصل به نماز شب بخوانند كه در اين صورت مانعي ندارد . و پايان وقت نافلة صبح هنگامي است كه سرخي طرف مشرق نمايان شود .

6ـ نافله شب يازده ركعت است ؛ هشت ركعت آن به نيت «نافله شب» ـ به صورت چهار نماز دو ركعتي ـ خوانده مي‌شود و دو ركعت ديگر به نيت «نماز شفع» و يک ركعت به نيت «نماز وتر» مي‌باشد . وقت نافله شب از نيمه شب تا اذان صبح است و بهتر آن است كه نزديک اذان صبح خوانده شود .

(مسئله829) در روز جمعه چهار ركعت به شانزده ركعت نماز نافله ظهر و عصر افزوده مي‌شود ؛ به اين معنا كه بيست ركعت نافله پيش از نماز ظهر و عصر خوانده مي‌شود. و بهتر آن است كه شش ركعت آن هنگام بالا آمدن آفناب ، شش ركعت نزديك ظهر ، دو ركعت هنگام ظهر و شش ركعت پس از نماز جمعه خوانده شود .

(مسئله830) اگر بخواهد نافله ظهر و عصر را در غير روز جمعه پيش از ظهر بخواند، بنا بر احتياط به اميد ثواب بخواند ؛ مگر آن‌كه بداند در وقت آن نمي‌تواند بخواند كه در اين صورت به قصد ورود نيز مي‌تواند به جا آورد .

(مسئله831) نافله ظهر و عصر را نبايد در سفر خواند ؛ ولي نافله عشاء را مي‌توان در سفر به جا آورد و احتياط آن است كه به اميد ثواب خوانده شود .

(مسئله832) نمازهاي نافله را بايد دو ركعتي به جا آورد ؛ جز نماز وتر كه يك ركعت مي‌باشد . مستحب است در ركعت دوم نمازهاي نافله و نيز در نماز وتر قنوت را بخوانند ؛ ولي در نماز شفع اگر بخواهند قنوت را به جا آورند به اميد ثواب باشد .

(مسئله833) نمازهای نافله را مي‌توان نشسته خواند ؛ ولي بهتر است دو ركعت نماز نافله نشسته را يک ركعت حساب كند .

(مسئله834) مسافر و كسي كه براي او سخت است نافله شب را بعد از نصف شب بخواند ، مي‌تواند آن را در اول شب به جا آورد.

   نماز غفيله

(مسئله835) نماز غفيله دو ركعت است و مستحب است بين نماز مغرب و عشاء خوانده شود ؛ وقت نماز غفيله بنا بر احتياط بعد از نماز مغرب است تا هنگامي‌كه سرخي خورشيد از سمت مغرب به‌كلي ناپديد شود ؛ و اگر بخواهد بعد از اين زمان بخواند به اميد ثواب به جا آورد . در ركعت اول نماز غفيله بايد پس از حمد به جاي سوره اين آيه را بخواند:

«وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ _* فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ .»[5]

و در ركعت دوم پس از حمد به جاي سوره اين آيه را بخواند:

« وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لا يَعْلَمُهَا إِلا هُوَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلا يَعْلَمُهَا وَلا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الأرْضِ وَلا رَطْبٍ وَلا يَابِسٍ إِلا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ .»[6]

و در قنوت آن بگويد:«أللَّهُمَّ إنِّي أسْألُكَ بِمَفَاتِحِ الْغَيْبِ الَّتِي لايَعْلَمُهَا إلَّا أنْتَ أنْ تُصَلِّيَ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أنْ تَفْعَلَ بي كَذَا و كَذَا »

و به جای عبارت «أنْ تَفْعَلَ بي كَذَا و كَذَا »

حاجت‌های خود را به زبان آورد؛

آن گاه بگوید: «أللِّهُمَّ أنتَ وَلِيُّ نِعْمَتِي وَ الْقَادِرُ عَلَي طَلِبَتِي تَعْلَمُ حَاجَتي ، فَأسْألُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيهِ وَ عَلَيْهِمُ السَّلام ، لَمَّا قَضَيْتَهَا لِي»

بنا بر احتياط وقت نماز غفيله تا حدود يک ساعت و نيم بعد از مغرب مي‌باشد .

   نماز اول وقت

(مسئله836) از مستحبات بسيار مؤكد آن است كه نماز را با اهتمام هر چه بيشتر در اول وقت بخواند و يكي از مكروهات شديده تأخير انداختن آن از اول وقت مي‌باشد ، چنانكه در احاديث فراواني برآن تأكيد شده از جمله: ابي جعفر امام محمد باقر(ع) مي‌فرمايد:

نمازي كه در اول وقت به سوی آسمانها برود ، با چهری روشن و تابناک به سوی نمازگزار برمي‌گردد و مي‌گويد: تو مرا محافظت داشتی خداوند تو را محافظت نمايد و اگر در وقت خود و بدون رعايت حدود آن به تأخير خوانده شود ، هنگام نماز بالا رود با چهره تيره و تار به سوی صاحبش برمي‌گردد و مي‌گويد: تو مرا ضايع كردی خدواند تو را ضايع و تباه سازد .

(مسئله837) فرا رسيدن وقت نماز از سه راه ثابت مي‌شود:

1ـ انسان شخصا به آن علم پيدا كند .

2ـ دو نفر شاهد عادل از روي اطلاع نه حدس و گمان گواهي دهند .

3ـ بر اساس اذان شخص مؤذن آگاه و مورد وثوق اطمينان به دخول وقت پيدا كند .

(مسئله838) كسي كه نماز واجب بر عهده دارد اعم از اين‌كه ادا باشد يا قضا مي‌تواند نماز مستحبي بخواند .

(مسئله839) پس از داخل شدن وقت نماز ، كسي كه نماز واجب خود را نخوانده مي‌تواند مشغول نماز مستحبي شود مگر اين‌كه وقت نماز واجب تنگ باشد كه در اين صورت بايد به آن مبادرت كند .

(مسئله840) كسي كه نماز واجب را پيش از دخول وقت بخواند باطل است ، مگر در يک صورت ، اين‌كه به اعتقاد دخول وقت آن را آغاز كند و پيش از آن‌كه از نماز فارغ شود وقت داخل گردد .