مكتب آسماني

    اما مكتب آسماني اسـلام در مسير آغاز و فرجام زندگي بشر چه در جهت معاش و معاد ، چه در جهت عبادت و بندگي خـدا و چه در مورد مصـرف و انفاق … از طريق سروش وحـي برنامه ريزي دقيقي نموده است كه اگر كسي به آنها عمل كند همه گونه فضيلت و كمال انساني را بدست مي آورد و موجب نجات و تامين سعادت دنيا و آخرت او مي شود .

    اسـلام در جهت مشروعيت معاملات و قراردادهاي مالي بشـر احكامي را معين و مشخص كرده است كه اگر درست به آن عمل شود همه گونه عدالت اجتماعي و اقتصادي در جامعه پياده گرديده و اساس مظالم اقتصادي ، ربا و احتكار ، رشوه و اختلاس ، فقر و نيازمندي از بين مي رود . اكنون به چند نمونه از دستورات معاملي و انفاقي اسلام كه قرآن كريم بيان نموده است اشاره مي نماييم .

    1ـ يَا اَيُّهَا الَّذِينَ امَنُوا لَا تَأْكُلـُوآ اَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ اِلَّا اَنْ تَكُـونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِّنْكُمْ ...(1) اي كساني كه به خدا ايمان آورده ايد مال يكديگر را از راه باطل و حرام نخوريد مگر از راه تجارتي كه توأم با تراضي باشد . اكل مال از راه ربا ، قمار ، سرقت ، دزدي ، اختلاس ، رشوه ، غصب و ندادن حقوق واجب آن باطل است . اكـل مال يكـديگر از راه تجـارت حـلال و معاملـه با تراضـي متعاملين مشروع است و همين آيه مباركه در اسلام مشروعيت عقود و معاملات واجد شرايط را امضاء كرده است ، به ويژه در صورتي كـه بگوييـم ادات استثناء مفيد حصـر است آن گاه از ديدگاه شرع استفاده از اموال منحصر مي شـود به تجارتي كه ناشي از تراضي متعاملين باشد… و تجارت از طريق غيرمشروع را شامل نمي شود . يَا اَيُّهَا الَّذِينَ آمَـنُوا اِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْاَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (2) ـ  وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا اَيْدِيَهُمَا … (3)

    2ـ يَا اَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اَوْفُوا بِالْعُقُودِ… (4) اي كسانيكه به خدا ايمان آورده ايد به عقدها و عـهدها و قراردادهايتان وفا كنيد . آيه به دلالت مطابقي لزوم وفاي به معاملات را روشن مي نمايد و به دلالت التزامي صحت آن را امضا مي كند ، زيرا عقد صحيح لزوم وفا دارد نه عقد باطل .

    3ـ اَحَلَّ اللهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبَا  (5) خداوند بيـع را حلال و ربا را حـرام قرار داده است . آيه مبـاركه به دلالت مطابقي حكـم تكليفي و جواز بيع را بيان مي كند و به دلالت التـزامي حكم وضعي و صحت آن را تبيين مي نمايـد ، يا بالعكس به دلالت التزامي حكم تكليفي و حليت بيـع را مشخص مي نمايـد و به بيان مطابقي حكـم وضعي و صحت بيـع را امضا مي كند . در هر صورت آيه مشروعيت و جواز بيع را در دين اسلام و حرمت ربا را بيان مي كند .

    4 ـ العبـادة سبعـة اجـزاء افـضلها طلـب الحلال  (6) پيامبر (صلی الله علیه و آله) مي فرمايـد : عبادت هفت جـزء است ، برترين جـزء آن طلب حلال است .

    5 ـ الْمؤمـنون عند شروطهـم . مؤمنين بايد به التزامشان وفا كنند .

    6 ـ مَـنَ اَكَلَ مِن كَـدِّ يَدِه يَكُونُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي عِدَادِ الْأنْبِيَاءِ وَ يَأْخُذُ ثَوَابَ الْأنْبِياءِ (7) كسي كه از دسترنـج خودش بخورد روز قيامت در شمار پيامبران بوده و پاداش آنان را دريافت مي كند . اَلْكَادُ عَلَي عِيَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللهِ (8)

    7ـ فقبل يده رسـول الله (صلی الله علیه و آله) و قـال: هـذه يد لا تمسها النار  (9) هنگامي كه رسـول خدا (صلی الله علیه و آله) از غزوه تبوك به مدينه برگشت ، شخصي به نام سعد به استقبال حضرت آمد و با دست خشن با پيامبر (صلی الله علیه و آله) مصافحه كرد ، حضرت فرمود: چرا دستت چنين شده؟ عرض كرد : با بيل و طناب كار مي كنم و هزينة خانواده ام را تامين مي نمايـم . در اين موقع رسول خدا (صلی الله علیه و آله) كار عجيبي انجام داد كه در تاريخ هيچ يك از رهبران دنيا ديده نشده كه چنين كرده باشند ، حضرت دست سعد را بوسيد و فرمود : اين دستي مي باشد كه آتش جهنم به آن نخواهد رسيد و …

    اما از نظـر مصرف مال ، اسلام از جهت واقعيت شناسي مصرف و انفاق ، به قدري اجر و ثواب آن را فزاينده و تصاعدي بيان مي كنـد كه تعجب آور است ، نهايت مصرف و انفاق بايد داراي دو شرط باشد تا اين اثر را داشتـه باشد . يكي اينكه از مال حلال خودش انفاق كند و نه از مال ديگران ، دوم آن كه مصرف و انفاق به انگيزه الهي و به قصد تقرب الي الله در مورد مشروع باشد . قرآن كريم مي فرمايد : مَّثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُـونَ اَمْوَالَهُـمْ فِي سَبِيلِ اللهِ كَمَـثَلِ حَبَّةٍ اَنْبَتَتْ سَـبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُـنْبُلَةٍ مِّائَةُ حَبَّةٍ وَاللهُ يُضَاعِفُ لِمَن يَشَاءُ وَاللهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ  (10)

    مَثَل كساني كه اموالشان را در راه خـدا انفاق مي كنند مثل همان بذر و دانه اي مي ماند كه باغبان و كشاورز در زمين مي كارد و هفت خوشه مي شود ، هر خوشه نيز داراي صد دانه مي شود و در مجموع حاصل هفت خوشه هفتصد دانه گنـدم مي گـردد . آيا تعجب مي كنيـد از اين كه چگـونه يك دانـه هفتصد برابر و چند هفتصد برابر شـده است؟! واقعا هم تعجب دارد . آيا تعجب مي كنيد كه خداوند متعال چگونه براي انفاق كنندگان و صاحبان خير هفتصد برابر و چند هفتصد برابر ثواب مي دهـد؟! همانا تعجب ندارد ، زيرا خداوند واسع عليم است ، هرچه بخواهـد از راه تفضل ثواب مي دهد و اين تعجب ندارد چون ثواب و عقاب ، فعل خداونـد است . خداوند از باب لطف و تفضل براي نيكوكاران اين پاداش فزاينده و بدون حساب را مي دهد نه از نگاه استحقاق عامل و نيكوكار ، بله اگر اين ثواب عظيم از راه تفضل خداوند نمي بود تعجب مي داشت . اما فضل و رحمت او وسعت كل شيء است كه به مقتضاي رحمت واسعة خود اين همه بر نيكوكاران و انفاق كنندگان تفضل كريمانه و بدون منت مي نمايد .

    انسان هم بايد آن مال و آن چيزي را كه داراي ارزش و محبوب او است در راه خـدا انفاق نمايـد ، لَـن تَنَالُـواْ الْــبِرَّ حَتَّي تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَ مَا تُنْفِقُواْ مِن شَيءٍ فَإنَّ اللهَ بِهِ عَلِيمٌ (11) به مقام عالي و بلند نمي رسيد مگر اينكه از آنچه دوست داريـد در راه خدا انفاق كنيد و آنچه را در راه او انفاق مي كنيد ، خداوند به آن آگاه است و پاداش مي دهد .

    هـدف اسلام در تـمام مراحل زندگي رسيدن انسـان به كمـال نهايي است . از نظـر اسلام فعاليتهاي اقتصـادي بسيار مهم و ثواب دارد ، اما ثمـرة آن رسيدن بشـر به سعادت ابدي است . لذا اسلام در اموال اغنياء براي فقرا و مستمندان حقي به نام خمس ، زكات ، كفارات و صـدقات قرار داده است و به طور جدي دستور مي دهد آنها را پرداخت نماييد . وَ فِي اَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لَّلسَّآئِلِ وَالْمَحْرُومِ  (12)

    عبـدالله ابن سنان از امـام صادق (علیه السلام) روايـت مي كند : اَلصَّدَقَةُ بِالْيَدِ تَقِي مِيتَةَ السَّـوءِ وَ تَدْفَـعُ سَبْعِينَ نَوعًا مِن اَنْوَاعِ الْبَـلَاءِ … (13) صدقه اي كه انسان با دست خود بپردازد او را از مرگ بد نگه مي دارد و هفتاد نـوع بلا از او دفـع مي شود . به علاوه مقابل آنچـه كه صدقه داده است در آخرت چندين برابر براي او اجر و پاداش ذخيره مي شود و نيز امام صادق (علیه السلام) مي فرمايد : اِنَّ الصَّدَقَةَ تَقْضِيَ الدَّيْنَ وَ تَخْلُفُ بِالْبَرَكَةِ (14) به درستي كه صدقه موجب اداي دين و بركت است .

    … وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَ لَايُنْفِقُونَهَا في سَبِيلِ اللهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ اَلِيمٍ * يَومَ يُحْمَي عَلَيْهَا في نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَا بِهَا جِبَاهُهُمْ وَ جُنُوبُهُمْ وَ ظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لِاَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ  (15)  

    آناني كه طلا و نقره را اندوخته مي كنند و زكات آنها را در راه خدا  نمي دهند ، اي پيامبر آنان را بشارت بده به عذاب سوزان جهـنم كه در آن روز اندوخته هاي شما گـداخته و به وسيلة آنها صورتها ، پهلوها و پشت شما را داغ مي كنند .

    خُذْ مِنْ اَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِهَا  (16) خداوند سبحان به رسول گرامي اسلام (صلی الله علیه و آله) امر مي كند و مي فرمايد : از مردم زكات بگير تا پاك و تزكيه شوند . در حقيقت پرداخت زكات هم موجب پاكي انسان مي شود و هم پاكي اموال را در پي دارد .

_________________________

[1] ـ سوره نساء ، آيه 29

[2] ـ سوره مائده ، آيه 90

[3] ـ سوره مائده ، آيه 38

[4] ـ سوره مائده ، آيه 1

[5] ـ سوره بقره ، آيه 275

[6] ـ تحف العقول ، صفحه 37

[7] ـ مستدرك الوسايل ، جلد 13 ، صفحة 24 ، عن رسول الله (ص)

[8] ـ اصول كافي ، جلد 5 ، صفحه 88 ، عن ابي عبدالله ـ امام صادق ـ (ع)

[9] ـ اسد الغابه ، جلد 2 ، صفحة 269

[10] ـ سوره بقره ، آيه 261

[11] ـ سوره آل عمران ، آيه 92

[12] ـ سوره ذاريات ، آيه 19

[13] ـ اصول كافي ، جلد 4 ، صفحة 3

[14] ـ اصول كافي ، جلد 4 ، صفحه 9

[5] ـ سوره توبه ، آيات 34 و 35

[16] ـ سوره توبه ، آيه 103