خمس
از واجبات مالي ديگر اسلام خمس است كه از ضروريات دين مي باشد و وجوب آن به ادلة اربعه ( كتاب ، سنت ، اجماع و عقل ) اثبات شده است .
وَاعْلَمُوا اَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِن شَيءٍ فَاِنَّ لِلهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبَي وَالْيَتَامَي وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ اِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللهِ وَ مَآ اَنْزَلْنَا عَلَي عَـبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَي الْجَمْعَانِ وَاللهُ عَلَي كُلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ (1)
بدانيـد هرچه را كه غنيمت و فايـده بدست مي آوريد ، پنج يك آن براي خـدا ، رسول خـدا (صلی الله علیه و آله) و نزديكان پيامبـر(صلی الله علیه و آله) مي باشد و نيز براي يتيمان و مستمنـدان و كساني كه در راه مانده اند مصرف شود ، اگر شما ايمان داريد به خدا و آنچه كه بر بنـدة خود نازل كرديـم ، در روزي كه كفـار و مسلمـين از يكديگر جدا شدند ( روز جنگ بدر كه روز امتياز حق از باطل و مسلمان از كافر مي باشـد . ) و روزي كـه اين دو گـروه به يكـديگر رسـيدنـد . و پروردگار جهان بر انجام هر كار توانا و قـادر است و مي توانـد حق را برباطل پيروز نمايد .
اين آيـه هم وجوب خمس و هـم مستحقين آن را بيان نموده است و نيز در جامع روايي ما ذكر شده است اينكه خمس از واجبات دين اسلام است و مستحقين آن پيامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومين ( عليهم الصلاة و السلام ) مي باشند ، از جمله امام صادق (علیه السلام) فرموده است : عن ابي عبدالله (علیه السلام) : ان اشـد ما يكون الناس حالا يوم القيامة اذا قام صاحب الخمس فقال يا رب خمسي (2)
بدتريـن حالت براي مـردم در روز قيامت هنگامي است كه مستحق خمس به پاخيزد و بگويد پروردگارا خمس مرا از بدهكاران دريافت نما .
عن ابي بصير : قال قلت لابي جعفر(علیه السلام): ما ايسر ما يدخل به العبد النار قـال : من اكـل من مال اليتيـم درهماً و نحـن اليتيـم (3) ابي بصير مي گويد : به امام باقر(علیه السلام) عرض كردم كوچكترين گناهي كه آدم بوسيلة آن در آتش جهنم وارد مي شود چيست؟ حضرت فرمود: هركس درهمي ازمال يتيم بخورد گرفتار عذاب قيامت خواهد شد و مراد ازيتيم ما هستيم و …
منافع متعلق خمس هفت چيز است :
1ـ در زمان حضور معصوم(علیه السلام) اگر جنگ با اذن امام بين مسلمين و كفار واقع شود و مسلمين از كفار غنيمت بگـيرند اين غنايم متعلق خمس مي باشـد . يك پنجم آن مال پيامبر و امام ( عليهم الصلاة والسلام ) است و باقي بين مقاتلين و مجاهدين اسـلام تقسيم مي شود ، اما انفال و غنيمت جنگي بدون اذن و اجازه امام ، از آنِ امام (علیه السلام) مي باشد .
2ـ ارباح مكاسب ، اگر كسي كار كنـد و درآمد منفعت او از مخارج سالش زايـد شود بايـد خمس مـال زايد بر خـرج را پرداخت نمايد . براي دانستن جزئيات مسئله و شرايط هركدام به روايات و فتاوي علماء مراجعه شود .
3ـ معادن ، اگر شخصي از معدن طلا ، نقره ، مس ، آهن ، سرب ، نفـت ، زغال سنگ ، عقيـق و غيـره به دست آورد در صورتي كه هركدام به مقدار نصاب شرعي باشد خمس دارد .
4ـ جواهراتي كه با غواصي و رفـتن در ميان آب بدست مي آيد .
5 ـ كنز ، گنجي را كه فرد پيدا مي كند و قيمتش به مقدار 125 مثقال نقره و يا 15 مثقال طلا باشد ، متعلق خمس است .
6 ـ مال مخلوط به حرام .
7ـ زميني را كه كافر ذمي از مسلمان مي خرد .
هريك از اين منافـع هفت گانه اي كه ذكـر شد با وجود شرايط نصـاب و گذشت سال متعلـق خمس است و بـر مالك اين منافـع واجب مي باشـد كه خمس آنها را براي صاحبانش پرداخت كند .
و مادامي كه خمس اين اموال را مالك پرداخت نكنـد يا تأخير پرداخت آن با اذن حاكم شرع نباشد ، مالك حق تصرف در امـوال متعلق خمس را ندارد و اگر بدون اذن شرعي تصرف كنـد از جهت حكم تكليفي كار حرام نمـوده و از جهت حكم وضعي هم آن تصرف و معاملـه اي كه با آن مال كرده باشـد ، باطل و فضـولي مي باشد و اگر حاكم شرع اجازة آن معامله را ندهد باطل است .
در مقابل ، كساني كه به اين واجب الهي عمل كنند و به طور كامل خمس اموالشان را پرداخت نمايند خداوند بركت و خير زياد به آنان هم در دنيا و هم در آخرت عنايت مي كند .
غرض ، خمس و زكـات عبادت است كه بايـد آنها را به قصد تقـرب الي الله و انگيزة الهـي پرداخت نمود . اگر جامعة مسلمين واجبات ماليشان را پرداخت كنند صد درصد عدالت اجتماعي در جامعـه پياده مي شـود . تبعيض اقتصـادي و دو قطبي شـدن جامعـه كه يكي در قلـة ثروت هميشه با معـدة سنگين زندگي كنـد و يكي در خاك مذلت گرسنه بخوابـد از بين مي رود و در اين صورت همه مي توانند با تعادل اقتصادي و رفاه اجتماعي زندگي كنند . اگر ثروتمندان حقوق ماليشان و حقـوق فقرا را پرداخت نكنند ظالم و غاصبند ، روي عن رسول الله (صلی الله علیه و آله) ان الله فـرض علي الاغنياء مايكفي الفقـراء فان جاع الفقـراء كـان حقيقا عن الله ان يحاسب اغنيائهم و يكبهم في نار جهنم علي وجوههم (4)
رسـول گرامي مي فرمايد : خداوند متعال بـر ثروتمندان واجب نموده كه با پرداخت حقوق ماليشان نيازمنديهاي فقـرا و مستمندان را برطرف نمايند و اگر از اين وظيفه تخلف كنند و نيـازمندان در حال فقـر و گرسنگي بـه سر برنـد بر خداوند سبحان سزاوار است اغـنياء را در معـرض حساب قرار دهـد و آنان را به رويشان در آتش جهنم بيفكند .
بنابراين اگر سرمايه هاي اقتصادي اي كه از طريق خمس و زكات فراهم مي شود در اختيار اسلام و جامعه مسلمين قرار گيرد نه تنها نياز مستمندان مسلمان را برآورده مي سازد بلكه مي توان به وسيله قدرت اقتصادي حاصل از آن تمام نيازمندان جهان را اداره نمود . وَ تَعَاوَنُوا عَلَي الْبِرِّ وَ التَّقْوا وَ لَاتَعَاوَنُواْ عَلَي الْاِثْمِ وَالْعُدْوَانِ (5) براي توضيح مسائلي كه في الجمله در مورد اخماس و زكوات اشاره شد به مقدمة تفسير تحليلي قرآن كريم جلد1 صفحات 157 الي183 مراجعه شود .
وَ مَنْ يَعْتَصِمْ بِاللهِ فَقَدْ هُدِيَ اِلَي صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ (6)
_________________________
[1] ـ سوره انفال ، آيه 41
[2] ـ بحار الانوار ، جلد 93 ، صفحه 188 ، باب 22
[3] ـ عروه الوثقي ، صفحه 431 و بحار الانوار ، جلد 93 ، صفحه 186
[4] ـ تاريخ يعقوبي ، جلد 2 ، صفحه 92
[5] ـ سوره مائده ، آيه 2
[6] ـ سوره آل عمران ، آيه 101