احكام أطعمه و أشربه (خوردنيها و آشاميدنيها)

(مسئله 3210) حيوانات حلال گوشت عبارتند از:

1ـ از حيوانات دريايي «ماهي فلس‌دار (پولک دار)» حلال است ؛ گرچه فلسهاي آن هنگام صيد يا به واسطه عوارض ديگر ريخته باشد ؛ همان‌گونه كه برخي از ماهيها تنها فلسهاي اطراف گوش آنها نمايان است . و ماهي بدون فلس حرام است ؛ چنانكه ساير حيوانات دريايي نظير نهنگ و خرچنگ و قورباغه نيز حرام مي‌باشند . البته «ميگو» (روبيان) نيز جزو حيوانات دريايي حلال گوشت است .

2ـ از چهارپايان اهلي گوشت «شتر، گاو و گوسفند» حلال است ، و گوشت «اسب ، قاطر و الاغ» كراهت دارد ؛ هر چند كراهت گوشت «اسب» كمتر است .

3ـ از چهارپايان وحشي گوشت «آهو ، گوزن ، گاو وحشي ، قوچ ، بز كوهي و گورخر» حلال است .

4ـ از پرندگان گوشت آن دسته كه داراي چنگال هستند و درنده مي‌باشند ـ مانند: عقاب ، باز ، كركس ، و شاهين ـ حرام است ؛ همچنين بنا بر احتياط واجب گوشت انواع كلاغ نيز حرام مي‌باشد . ولي‌گوشت پرندگاني مانند: انواع‌كبوتر ، كبك ، تيهو ، قطا ، مرغ خانگي ، مرغابي ، بوقلمون و انواع گنجشك حلال است ؛ و نيز گوشت پرستو حلال ولي كشتن آن مكروه است ؛ و از خوردن گوشت هدهد (شانه به سر) بنا بر احتياط پرهيز شود .

(مسئله 3211) خوردن شانزده چيز از حيوانات حلال گوشت حرام است:

1ـ خون    

2ـ فضله (مدفوع)   

3ـ نري    

4ـ فرج   

5ـ بچه‌دان   

6ـ تخم (دنبلان)

7ـ انواع غده‌ها (دشول)  

8 ـ غده‌اي كه در مغز و به شكل نخود است  

9ـ نخاع (مغز حرام)  

10ـ پي(كه دو طرف تيرة پشت است)   

11ـ زهره‌دان    

12ـ سپرز (طحال)   

13ـ مثانه         

14ـ مردمك (عدسي و سياهي چشم)    

15ـ دريچه‌هاي قلب     

16ـ چيزي كه ميان سم دست و پاي حيوان است .

ولي حكم به حرام بودن برخي از موارد ياد شده از روي احتياط است ؛ و خوردن قلوه‌ها كراهت دارد .

(مسئله 3212) تخم ماهي حلال گوشت (خاويار) ـ هر چند نرم و لزج باشد ـ حلال است ، و تخم ماهي حرام گوشت ـ هر چند سفت و خشن باشد ـ حرام مي‌باشد ؛ و اگر در موردي مشتبه شود كه از قبيل حلال است يا حرام ، بنا بر احتياط اگر لزج و نرم است از مصرف آن خودداري شود و اگر سفت و زبر باشد خوردن آن حلال است .

(مسئله 3213) خوردن گوشت و شير حيوان نجس‌العين ـ سگ وخوك ـ و حيوانات درنده‌اي كه معمولاً نيش و چنگال دارند ـ مانند: شير ، پلنگ ، يوزپلنگ ، گرگ ، كفتار ، شغال ، روباه و گربه ـ و نيز حيواناتي كه مسخ شده‌اند ـ مانند: فيل ، خرس ، بوزينه و خرگوش ـ حرام مي‌باشد .

(مسئله 3214) خوردن گوشت جانوارن ريز و خزندگان و انواع حشرات مانند: موش مار ، سوسمار ، مارمولك ، خرچنگ ، عقرب ، سوسك ، زنبور ، مورچه ، مگس ، پشه ، شب‌پره و انواع كرمها حرام است .

(مسئله 3215) معمولاً پرندگان حلال‌ گوشت از حرام گوشت به دو راه شناخته می‌شوند:

1ـ هنگام پرواز بال زدن آنها بيشتر از بال نزدن آنها باشد ؛ پس آن دسته كه بال زدنشان بيشتر باشد حلالند ؛ و آن دسته كه بيشتر بال را نگه مي‌دارند حرام مي‌باشند .

2ـ آن دسته‌كه سنگدان يا چينه‌دان يا انگشت جدايي مانند شست انسان دارند حلال ، و آن دسته كه اينها را ندارند حرام مي‌باشند .

(مسئله 3216) تخم پرندگان حلال‌گوشت حلال است و تخم پرندگان حرام‌گوشت حرام مي‌باشد ؛ و اگر بين حلال و حرام مشتبه شود ، تخمهايي‌كه دو طرف آن مساوي باشد حرام است و تخمهايي‌كه يك طرف آن باريكتر باشد حلال است .

(مسئله 3217) اگر چيزي را كه روح دارد از حيوان زنده جدا نمايند نجس و خوردن آن حرام است .

(مسئله 3218) حيوان اهلی حلال گوشت به يكي از سه راه حرام گوشت می‌شود:

1ـ جلّال باشد ؛ يعني خوراك‌آن بر حسب عادت منحصر به مدفوع انسان شده باشد ، در اين صورت گوشت و شير آن حرام و بنا بر احتياط واجب ادرار و مدفوع و عرق آن نجس مي‌باشد .

2ـ انسان با حيوان چهارپا نزديكي كند ؛ كه در اين صورت گوشت و شير و بنا بر احتياط نسل آن حرام مي‌شود ، و بنا بر احتياط واجب ادرار و مدفوع آن نيز نجس است .

3ـ بره و بزغاله‌اي كه از شير خوك بخورد تا رشد كند و استخوان آن محكم شود ؛ در اين حالت گوشت و شير و نسل آنها حرام مي‌شود ، و بنا بر احتياط واجب ادرار و مدفوع آنها نيز نجس است .

(مسئله 3219) حيواني را كه به خوردن مدفوع انسان عادت كرده اگر بخواهند حلال شود بايد آن را استبراء نمايند ؛ يعني تا مدتي از خوردن نجاست بازدارند و به آن غذاي پاك دهند، به گونه‌اي كه ديگر نگويند نجاست‌خوار است. و بنا بر احتياط واجب مدت استبراي «شتر» چهل روز ، «گاو» سي روز و بهتر است چهل روز ، «گوسفند» ده روز و بهتر است چهارده روز ، «مرغابي» پنج روز و بهتر است هفت روز ، «مرغ خانگي» سه روز و «ماهي» يك شبانه‌روز مي‌باشد .

(مسئله 3220) حيواني كه انسان با آن نزديكي كرده اگر جزو حيواناتي است كه معمولاً از گوشت و شير آن استفاده مي‌شود ، بايد بلافاصله آن را بكشند و گوشت آن را بسوزانند ؛ واگر از حيواناتي است‌كه معمولاً از آن براي سواري و بار بردن استفاده مي‌كنند ـ مانند: اسب و قاطر و الاغ ـ بايد آن را به شهر ديگري برده و در آنجا به فروش برسانند ؛ و در هر دو صورت كسي كه با آن نزديكي كرده بايد خسارت آن را بپردازد .

(مسئله 3221) حيواني كه با آن نزديكي شده اگر با حيوانات ديگر مخلوط و مشتبه شد بايد از راه قرعه آن را تعيين نمايند؛ بدين گونه كه اول گله را دو نصف مي‌كنند و پس از قرعه آن نصف را كه مشخص شده باز دو نصف مي‌كنند تا بالاخره آن حيوان مشخص شود .

(مسئله 3222) خوردن چيزهاي نجس و نيز بنا بر احتياط واجب هر چيز خبيثي كه طبيعت انسان از آن متنفر است حرام مي‌باشد ؛ ولي اگر پاك باشد و مقداري‌از آن به‌طوري با چيز حلال مخلوط  و در آن مستهلك شود كه به حساب نيايد خوردن آن اشكال ندارد .

(مسئله 3223) فرو بردن آب بيني و خلط سينه كه در دهان آمده و نيز فرو بردن غذايي كه از لاي دندان بيرون مي‌آيد اگر طبيعت انسان از آن متنفر نباشد اشكال ندارد .

(مسئله 3224) خوردن خاك و گِل حرام است ؛ ولي خوردن مقدار كمي از تربت حضرت سيدالشهداء(علیه السلام) برای شفا و نيز خوردن گل داغستان و گل ارمني براي درمان ـ چنانچه درمان منحصر به خوردن اينها باشد ـ اشكال ندارد .

(مسئله 3225) خوردن ، آشاميدن ، تزريق و يا استعمال چيزي كه براي جسم يا روح انسان ضرر قابل توجه دارد حرام است ؛ ولي اگر در موردي به نظر پزشك متخصص و مطمئن درمان بيماري منحصر به آن باشد در حد ضرورت اشكال ندارد .

(مسئله 3226) آشاميدن شراب و انواع مشروبات الكلي حرام و در بعضي از روايات بزرگترين گناه شمره شده است ؛ و اگر كسي شراب را حلال بداند ، در صورتي كه متوجه باشد كه لازمه حلال دانستن آن تكذيب خدا و پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) مي‌باشد كافر است . از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) روايت شده است كه فرمودند: «شراب ريشه بدي‌ها و منشاء گناهان است ؛ و كسي كه شراب مي‌خورد عقل خود را از دست مي‌دهد و در آن هنگام خدا را نمي‌شناسد و از هيچ گناهي باك ندارد و هيچ حرمتي را نگه نمي‌دارد و حق خويشاوند نزديك را رعايت نمي‌كند و از زشتيهاي آشكار رو نمي‌گرداند و روح ايمان و خداشناسي از بدن او بيرون مي‌رود و روح ناقص خبيثي كه از رحمت خدا دور است در او مي‌ماند ؛ و خدا و فرشتگان و پيامبران و مؤمنين او را لعنت مي‌كنند و تا چهل روز نماز او قبول نمي‌شود ، و روز قيامت روي او سياه است و زبان او از دهانش بيرون مي‌آيد و آب دهان او به سينه‌اش مي‌ريزد و فرياد تشنگي او بلند است» .[1]

(مسئله 3227) سر سفره‌اي كه در آن شراب مي‌خورند ـ اگر انسان يكي از آنان حساب شود ـ نبايد بنشيند ؛ و از چيز خوردن از آن سفره هم بايد اجتناب نمايد .

(مسئله 3228) بر هر مسلمان واجب است مسلمان ديگري را كه در اثر گرسنگي يا تشنگي نزديك به مرگ است غذا يا آب دهد و او را از مرگ نجات دهد .

(مسئله 3229) كسي‌كه در اثر گرسنگي يا تشنگي به حد اضطرار رسيده و چيز حلال به دست نمي‌آورد ، مي‌تواند به حدي كه خطر را از خود دفع نمايد از چيز حرام بخورد يا بياشامد ؛ و اگر ناچار شود از مال شخص ديگري بخورد بايد عوض آن را بدهد .

(مسئله 3230) خوردن و آشاميدن از منزل يا باغ بستگان نزديك انسان مانند: پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، عمو ، عمه ، دايي ، خاله ، فرزند ، همسر ، و نيز دوستان و كسي كه منزل و كار خود را به انسان محول نموده است ، در صورتي‌كه اطمينان يا گمان به راضي نبودن آنان نداشته باشد جايز است .

    مستحبات و مكروهات خوردن و آشاميدن

(مسئله 3231) هنگام غذا خوردن چند چيز مستحب است:

1ـ پيش از شروع به غذا خوردن و بعد از آن دستها را بشويد .

2ـ ميزبان پيش از همه شروع به غذا خوردن كند و پس از همه دست بكشد .

3ـ در آغاز غذا خوردن «بسم الله» بگويد ؛ و اگر چند نوع غذا در سفره باشد هنگام خوردن از هركدام «بسم الله» بگويد .

4ـ اگر چند نفر سر يك سفره نشسته‌اند هركس از غذايي كه در برابر اوست بخورد .

5 ـ با دست راست غذا بخورد .

6 ـ لقمه را كوچك بردارد و غذا را خوب بجود .

7ـ سر سفره زياد بنشيند و غذا خوردن را طول دهد .

8 ـ در اول غذا و آخر آن كمي نمك بخورد .

9ـ هنگام دست كشيدن از غذا حمد و سپاس خدا را به جا آورد .

10ـ پس از غذا خلال كند و يا مسواك نمايد .

11ـ آنچه از سفره بيرون ريخته جمع كند و ـ با مراعات نظافت ـ بخورد ؛ ولي اگر در بيابان غذا مي‌خورد آنچه را از سفره بيرون ريخته براي پرندگان و حيوانات بگذارد .

12ـ پس از غذا به پشت بخوابد و پاي راست را روي پاي چپ بگذارد .

13ـ در آغاز روز و آغاز شب غذا بخورد ؛ و از غذا خوردن در ميان روز و ميان شب بپرهيزد .

14ـ ميوه را پيش از خوردن بشويد .

(مسئله 3232) چند چيز در غذا خوردن مكروه است:

1ـ غذا خوردن در حال سيري .

2ـ پُر خوردن ؛ و در خبر است كه خداوند متعال بيشتر از هر چيز از شكم پُر بدش مي‌آيد .

3ـ نگاه كردن به چهرة ديگران هنگام غذا خوردن .

4ـ خوردن غذاي داغ و فوت كردن به چيزي كه مي‌خورد يا مي‌آشامد .

5 ـ پس از گذاشتن نان در سفره منتظر چيز ديگري ماندن .

6ـ گذاشتن نان زير ظرف غذا و بريدن آن با كارد .

7ـ تميز كردن استخوان به گونه‌اي كه چيزي در آن نماند .

8 ـ دور انداختن ميوه پيش از آن‌كه به طور كامل خورده شود .

(مسئله 3233) در آشاميدن آب رعايت چند چيز مستحب است:

1ـ آب را به طور مكيدن بياشامد .

2ـ در روز ايستاده بياشامد .

3ـ پيش از آشاميدن «بسم الله» و پس از آن «الحمدلله» بگويد .

4ـ آب را به سه نفس و از روي ميل بياشامد .

5 ـ پس از آشاميدن بر حضرت امام حسين و اهل‌بيت(علیهم السلام) و ياران ايشان درود بفرستد و بر قاتلان آن حضرت لعن و نفرين نمايد .

(مسئله 3234) در آشاميدن آب چند چيز مكروه است:

1ـ زياد آشاميدن در شب .

2ـ آشاميدن آب به حالت ايستاده .

3ـ آشاميدن آب با دست چپ .

4ـ آشاميدن پس از غذاي چرب .

5 ـ آشاميدن از جاي شكستة كوزه ، ليوان و هر ظرف ديگر و نيز از جايي كه دستة آن است .