احكام سرقفلی
(مسئله 2451) پس از سپري شدن مدت اجاره ، مستأجر هيچ حقي در عين مورد اجاره ندارد و بايد آن را در صورت مطالبه مالكي به صاحبش برگرداند مگر اين‌كه شرط كرده باشد ، يا قراردادی بسته باشند كه بر اساس آن قرارداد مستأجر در آن عين حق پيدا كند ، مانند حق سرقفلی كه اصطلاحاً در زمان ما رايج شده است .
(مسئله 2452) سرقفلی حقی است كه مستأجر در مقابل پرداخت پولي به مالک نسبت به مورد اجاره پيدا می‌كند و نسيت به اجاره آن عين حق اولويت را به خود اختصاص مي‌دهد ، سرقفلی دارای اقسامی است كه برخی از آنها حرام و بعضی حلال می‌باشد ؛ از جمله:
1ـ چنانچه بودن مستأجر در محل مورد اجاره موجب زياد شدن ارزش آنجا شده باشد و به همين دليل مستأجر پس از پايان مدت اجاره بخواهد مبلغي را به عنوان سرقفلي از موجر بگيرد ؛ اين نوع سرقفلي حرام است .
2ـ چنانچه پيش از تمام شدن مدت اجاره موجر مبلغي را به عنوان سرقفلي به مستأجر بپردازد تا وي بقية مدت را بخشيده و محل را تخليه كند ؛ اين قسم از سرقفلي مشروع و حلال مي‌باشد .
3ـ اگر موجر شرط كرده باشد كه فقط مستأجر از مورد اجاره استفاده نمايد و مستأجر مبلغي را به عنوان سرقفلي به موجر بپردازد تا او رضايت دهد كه مستأجر آن محل را به شخص ديگري اجاره دهد ؛ اين نوع سرقفلي نيز جايز و حلال است .
4ـ اگر موجر بخواهد مبلغي را به عنوان سرقفلي از مستأجر بگيرد تا آن محل را به او اجاره دهد؛ اين قسم از سرقفلي نيز مشروع و حلال است و در حقيقت جزو مال‌الإجاره مي‌باشد . همچنين اگر مستأجر حق اجاره به ديگري را داشته باشد مي‌تواند از ديگري مبلغي را به عنوان سرقفلي بگيرد و آن محل را به او اجاره دهد ؛ ولي اگر مدت اجارة خودش باقي است و مي‌خواهد به مبلغ بيشتر اجاره دهد بنا بر احتياط بايد كاري از قبيل تعمير در آن انجام داده باشد .
5ـ اگر موجر در ضمن عقد اجاره شرط كند تا وقتي مستأجر در آن ملک است و خواهان آن مي‌باشد ملک را به او اجاره دهد و مبلغ اجاره را زياد نكند و حق بيرون كردن وی را نداشته باشد ، مستأجر مي‌تواند از موجر و يا شخص ديگری مقداری به عنوان سرقفلی در برابر اسقاط حقش يا تخليه محل دريافت دارد .
(مسئله 2453) چيزي را كه انسان بدون قيد و شرط اجاره كرده بايد پس از پايان مدت اجاره به صاحبش برگرداند ؛ و چنانچه مالک راضي به تجديد قرارداد نباشد نمي‌توان وي را وادار به تجديد قرارداد كرد . پس مستأجر نمي‌تواند به بهانه اين‌كه مدتی در آن ملک بوده يا اگر آن ملک را تخليه كند كاسبي او كساد مي‌شود مبلغي را از مالک به عنوان سرقفلی يا هر عنوان ديگر بگيرد ؛ و اگر گرفت حرام است و تصرف در آن جايز نيست ؛ و اگر ملک را تخليه نكند غاصب و ضامن محل و ضامن اجرت معمولی آن است .
(مسئله 2454) اگر محلی را از صاحبش اجاره كند و در ضمن عقد اجاره با او شرط كند كه مثلاً تا مدت بيست سال قيمت اجاره را بالا نبرد و مستأجر حق داشته باشد محل را به ديگري تحويل دهد و اگر محل مذكور را به ديگري تحويل داد صاحب محل با شخص سوم نيز همين‌گونه رفتار كند و اگر سومي به ديگري تحويل داد نيز صاحب محل با او همين‌گونه رفتار كند و اجاره را بالا نبرد ، در اين صورت جايز است مستأجر محل را به ديگري اجاره دهد و مقداري سرقفلي از او بگيرد تا محل را به او تحويل دهد ؛ و سرقفلی به اين شكل حلال است . و مستأجر دوم به سوم و سوم به چهارم نيز مي‌تواند به حسب قرار داد تحويل دهد و از او به اين عنوان سرقفلی بگيرد .
(مسئله 2455) اگر مستأجر در ضمن عقد اجاره بر موجر شرط كند كه مبلغ اجاره را تا مدت معيني زياد نكند و حق اخراج او را از آن محل نداشته باشد و يا مستأجر حق داشته باشد به مقداري كه اجاره نموده در سالهاي بعد نيز از او اجاره نمايد و موجر شرط را قبول كند ، در اين صورت مستأجر مي‌تواند مبلغی را از موجر يا غير او به عنوان تخلية محل يا به عنوان اين‌كه از حق خود صرف نظر كند بگيرد ؛ و اين نوع سرقفلی حلال و مشروع است.