احكام هبه
«هبه» آن است كه انسان چيزی را كه ملک خود اوست به رايگان ملک ديگری كند و به او ببخشد .
(مسئله 2650) در هبه صيغه خاصی لازم نيست ؛ و اگر هبه‌كننده مال خود را به قصد هبه به كسي بدهد و او هم به همين قصد بپذيرد صحيح است .
(مسئله 2651) در هبه‌كننده چند شرط معتبر است:
1 و 2ـ بالغ و عاقل باشد .
3 و 4ـ سفيه نباشد ؛ يعنی از كسانی نباشد كه مال خود را در كارهای بيهوده مصرف مي‌كنند . و نيز توسط حاكم شرع از تصرف در اموالش منع نشده باشد .
5ـ مالک يا صاحب اختيار چيزي باشد كه مي‌خواهد هبه كند ؛ پس بخشش مال ديگری بدون اجازه او صحيح نيست .
6ـ از روی قصد و اختيار ببخشد ؛ پس اگر هبه‌كننده از روی اكراه يا اجبار هبه كند صحيح نيست .
(مسئله 2652) كسی كه چيزي به او بخشيده مي‌شود اگر صغير يا ديوانه باشد قبول خود او كافی نيست ؛ بلكه بايد وليّ او هبه را از طرف او بپذيرد .
(مسئله 2653) در هبه علاوه بر پذيرش ، تحويل گرفتن آن مال هم لازم است ؛ پس تا هنگامي‌كه آن را تحويل طرف نداده ملك او نشده است . و براي صغير و ديوانه وليّ آنها بايد تحويل بگيرد ؛ و اگر خود ولي بخواهد چيزي را به آنها ببخشد كافي است خودش قصد تحويل گرفتن براي آنها را بنمايد .
(مسئله 2654) لازم نيست پس از هبه فوراً جنس را تحويل دهد ؛ بلكه هرگاه جنس را به طرف تحويل دهد ملك او مي‌شود ؛ و اگر هبه‌كننده پيش از تحويل دادن بميرد يا فاقد شرايط شود هبه باطل مي‌شود و مال به ورثة هبه‌كننده منتقل مي‌شود . همچنين است اگر كسي‌كه به او هبه شده پيش از تحويل گرفتن بميرد .
(مسئله 2655) هبه عقد جايز است و هر يک از دو طرف مي‌توانند آن را به هم بزنند هر چند بهتر است هبه‌كننده چيزی را كه بخشيده از آن چشم بپوشد و هبه را به‌هم نزند و در پنج مورد هبه‌كننده نمی‌تواند هبه را به‌هم بزند:
1ـ در برابر هبه‌اي كه كرده چيزي ـ هر چند كم ـ از طرف گرفته باشد ؛ خواه گرفتن عوض در بخشش شرط شده باشد يا طرف خودش آن را در مقابل بخشش به بخشنده بپردازد .
2ـ آن چيز را «قربتً الي‌الله» بخشيده باشد .
3ـ بخشش به يكی از خويشان متعارف باشد ؛ و بنا بر احتياط واجب اگر زن و شوهر هم چيزي را به يكديگر هبه كنند آن را به‌هم نزنند .
4ـ مالي كه بخشيده به حال خود باقي نمانده باشد ؛ به عنوان مثال همه يا بعضي از آن به طور كلي تلف شده يا صورت آن كلاً تغيير كرده باشد ؛ مانند ناني‌كه خورده يا پارچه‌اي كه دوخته باشد و يا اين‌كه آن را به ديگري منتقل كرده باشد .
5ـ يكي از دو طرف هبه بميرد ؛ پس اگر هبه‌كننده پس از تحويل دادن بميرد بنا بر احتياط واجب وارثان او نمي‌توانند هبه را پس بگيرند ؛ و اگر طرف بميرد مال به ورثة او منتقل مي‌شود و بنا بر احتياط واجب هبه‌كننده نمي‌تواند آن را پس بگيرد .
(مسئله 2656) اگر انسان از كسي طلب داشته باشد مي‌تواند گذشت كند و قبول بدهكار شرط نيست ؛ و در اين صورت ديگر نمي‌تواند آن را به‌هم بزند .
(مسئله 2657) هبه‌كننده مي‌تواند در مقابل چيزي كه مي‌بخشد عوضي قرار دهد و از طرف بگيرد ؛ و به آن «هبة معوضه» مي‌گويند . و لازم نيست عوض آن عين و جنس باشد ؛ بلكه مي‌تواند هركاري را كه نفع آن به شكلي به بخشنده مي‌رسد عوض هبه قرار دهد ؛ مثلاً در مقابل هبه طلبي را كه طرف از هبه‌كننده دارد ببخشد يا كار مشروعي را براي او انجام دهد .
(مسئله 2658) كسي‌كه هبه را قبول مي‌كند چنانچه شرطي به عهدة او نهاده شود بنا بر احتياط بايد به آن عمل نمايد ؛ بنابراين اگر هبه‌كننده چيزي را به كسي ببخشد به شرط آن‌كه او هم چيزي را به او هبه كند ، بنا بر احتياط بايد طرف به آن شرط عمل نمايد ؛ و چنانچه از آن امتناع كند و يا عمل به آن ممكن نباشد بخشنده مي‌تواند هبه را به‌هم بزند .
(مسئله 2659) جهيزيه‌اي كه پدر و مادر به دختر مي‌دهند اگر به واسطه صلح يا بخشش ملک او نموده باشند نمي‌توانند از او پس بگيرند ؛ ولي اگر ملک او نكرده باشند پس گرفتن آن مانعی ندارد . همچنين است حكم جواهرات يا چيزهای ديگري كه شوهر برای همسر خود تهيه مي‌كند يا پدر به فرزند خود مي‌دهد .