3ـ تقصير يا سر تراشيدن:
(مسئله 597) سوم از واجبات مني در روز عيد ـ كه هفتم از واجبات حج مي‌باشد ـ تقصير يا سر تراشيدن است. پس حاجي بايد پس از قرباني از مو يا ناخن خود كم كند، يا سر خود را بتراشد؛ و مخيّر است بين آنها، و تراشيدن سر از تقصير افضل است. و جمع بين آنها افضل مي‌باشد، مگر براي چند طائفه:
اول: زنها كه بايد تقصير كنند و تراشيدن سر براي آنها كافي نيست؛ بلكه جايز بودن آن نيز محل اشكال است.
دوم: كسي‌كه سال اول حج اوست كه بنابراحتياط واجب بايد سر خود را بتراشد.
سوم: كسي‌كه موي سر خود را گره زده و درهم پيچيده يا بافته است، و يا به وسيله عسل يا صمغ [1] براي رفع شپش و مانند آن به هم چسبانده است كه بايد سر خود را بتراشد.
(مسئله 598) خنثاي مشكل [2] اگر از دو دستة اخير نباشد بايد تقصير كند؛ و اگر از آنها باشد بنابراحتياط جمع كند بين تقصير و تراشيدن، و بهتر است تقصير را مقدم بدارد.
(مسئله 599) در تراشيدن سر بنابراحتياط همة سر را بتراشد. و در تقصير گرفتنِ هر مقدار از مو يا ناخن به هر وسيله‌اي كه باشد كافي است؛ هر چند به وسيلة دندان باشد.
(مسئله 600) تقصير و سر تراشيدن نيز مانند ساير اعمال حج از عبادات است و بايد آن را به قصد قربت و نيّت خالص و بدون قصد ريا و مقاصد ديگر بجا آورد؛ وگرنه صحيح نيست و آنچه بايد به سبب آن حلال شود حلال نمي‌شود.
(مسئله 601) در سر تراشيدن جايز است انسان سر خود را بتراشد و يا ديگري بتراشد؛ و در اين صورت بنابراحتياط هر دو نيّت كنند.
(مسئله 602) كساني‌كه بايد سر خود را بتراشند اگر سرشان مو ندارد، بايد تيغ را به سر خود بكشند و بنابراحتياط تقصير را نيز انجام دهند.
(مسئله 603) كساني‌كه مخيرند بين تقصير و سر تراشيدن، اگر سرشان مو ندارد بايد تقصير كنند؛ و اگر اصلا مو ندارند بايد از ناخن خود بزنند.
(مسئله 604) در تقصير تراشيدن ريش كافي نيست.
(مسئله 605) در تقصير كافي بودن زدن موي زير بغل و زير شكم، محل اشكال است.
(مسئله 606) وقت تقصير و تراشيدن سر روز عيد است بعد از قرباني؛ و جايز نيست آن را پيش از قرباني انجام دهد. و بنابراحتياط در حال اختيار آن را از روز عيد تأخير نيندازد؛ ولي اگر به هر جهت هر چند عمدا آن را تأخير انداخت كافي است آن را در روز بعد تا آخر ايام تشريق بجا آورد؛ و ظاهرا انجام آن در شبهاي ايام تشريق نيز مانعي ندارد، هر چند خلاف احتياط است.
(مسئله 607) اگر در اثر فراموشي يا ندانستن مسئله، تقصير يا سر تراشيدن را پيش از قرباني يا پيش از رمي جمره بجا آورد كافي است و اعادة آن لازم نيست؛ ولي اگر عمدا آن را جلو انداخت بنابراحتياط واجب دوباره آن را انجام دهد.
(مسئله 608) جاي تقصير و سر تراشيدن مني است؛ و جايز نيست در حال اختيار آن را در جاي ديگر انجام دهد؛ و اگر در اثر فراموشي يا ندانستن مسئله و يا عمدا از مني خارج شده است بايد برگردد و در مني انجام دهد. و اگر نمي‌تواند برگردد، در هر جا هست آن را بجا آورد و موهاي خود را در صورت امكان به مني بفرستد تا در آنجا دفن شود؛ هر چند دفن واجب نيست.
(مسئله 609) طواف و سعي را بايد پس از تقصير يا سر تراشيدن بجا آورد. و اگر جلو انداخت، پس اگر عمدا اين كار را كرده بايد پس از تقصير يا سرتراشيدن، طواف بلكه سعي را نيز اعاده نمايد؛ و يك گوسفند نيز به عنوان كفاره ذبح كند. و اگر از روي فراموشي يا ندانستن مسئله بوده كفاره ندارد؛ ولي بنابراحتياط پس از تقصير يا تراشيدن سر، طواف بلكه سعي را نيز دوباره انجام دهد.
(مسئله 610) پس از تقصير يا سر تراشيدن همة محرمات احرام بر او حلال مي‌شود مگر زن و وبوي خوش، و صيد نيز بنابراحتياط.
مسائل متفرقة تقصير و سر تراشيدن
(مسئله 611) اگر قرباني از روز عيد تأخير افتاد بنابراحتياط واجب جايز نيست تقصير كند و از احرام خارج شود؛ بلكه بايد صبر كند پس از قرباني تقصير نمايد و سپس طواف و سعي را بجا آورد.
(مسئله 612) اگر كسي را براي قرباني وكيل نمايد تا زماني كه وكيل قرباني نكرده جايز نيست تقصير يا تراشيدن سر را بجا آورد. ولي اگر خيال كند وكيل قرباني را انجام داده پس سر خود را بتراشد يا تقصير كند، سر تراشيدن و تقصير او صحيح است؛ و اگر طواف و سعي را نيز بجا آورده اعادة آنها لازم نيست.
(مسئله 613) كساني‌كه مخيرند بين تقصير و تراشيدن سر، اگر بدانند تراشيدن سر موجب خون آمدن مي‌شود، در اين صورت بايد تقصير كنند و تراشيدن سر جايز نيست؛ ولي كسي‌كه وظيفه‌اش تنها تراشيدن سر است بايد در هر صورت سر را بتراشد.
(مسئله 614) كسي‌كه وظيفه‌اش تراشيدن سر است جايز نيست به واسطة بلندي موها اول موها را با ماشين بزند و بعد سر را بتراشد، هر چند بلافاصله باشد؛ و اگر عمدا اين كار را كرد بايد كفاره بدهد.
(مسئله 615) مُحرم جايز نيست پيش از سرتراشيدن يا تقصير، خودش سر ديگري را بتراشد يا موي او را بزند، ولي گرفتن ناخن ديگري مانعي ندارد.
(مسئله 616) اگر در اثر عدم امكان ذبح در مني، در كشتارگاه خارج مني قرباني كند جايز نيست در آنجا تقصير نمايد يا سر خود را بتراشد؛ بلكه بايد در مني انجام دهد.
و اگر در خارج انجام داده بايد برگردد و تراشيدن سر يا تقصير را اعاده نمايد؛ و اگر طواف و سعي را نيز بجا آورده بايد آنها را نيز اعاده نمايد.
(مسئله 617) اگر بچة مميز تمام اعمال حج را به نحو صحيح انجام دهد و در آخر سرش را بتراشد، از صروره بودن خارج مي‌شود و در سال بعد حكم صروره ندارد.
مستحبات سر تراشيدن
(مسئله 618) در سر تراشيدن چند چيز مستحب است:
اول: از طرف راست جلوي سر ابتدا كند و «بِسْمِ اللهِ» بگويد و اين دعا را بخواند: «أللَّهُمَّ أعْطِنِي بِكُلِّ شَعْرَةٍ نُوراً يَوْمَ الْقِيَامَةِ»
دوم: موي سر خود را در مني در خيمه و محل اقامت خود دفن كند.
سوم: بعد از تراشيدن سر، شارب و اطراف ريش خود را اصلاح كند و ناخن خود را نيز بزند.
چهارم: اگر به تراشيدن سر عادت دارد، نوبت تراشيدن بعد را حتي المقدور تأخير اندازد.
_________________________
[1] ـ «صمغ» شيرة بعضي درختان كه چسبندگي دارد.
[2] ـ «خنثاي مشكل» خنثايي است كه زن و مردي او به هيچ وجه تشخيص داده نمي‌شود.