بسم الله الرحمن الرحیم
توصیه و فرمایشات مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی موحدی‌نجفی«مد‌ظله‌العالی»
قرآن کریم می‌فرماید: ...کلوا واشربوا و لاتسرفوا...
از نعمتهای خداوند تبارک و تعالی چه در جهت خوردن و هم در آشامیدن و... استفاده نمائید ولی اسراف نکنید این آیه نورانی قرآن کریم نحوه اعتدال در استفاده از مواهب و نعمات الهی را به تمام انسانها و پیروان قرآن کریم نشان می‌دهد یعنی اصل اولی در هر امر و مسئله‌ای استفاده صحیح و مناسب می‌باشد حتی در نحوه استفاده انسان از مأکولات و آشامیدنیها، چون انسان در قبال بدن خود که خداوند در اختیارش قرار داده است مسئول است و نسبت به صحت و سلامتی آن باید تلاش نماید،و اینکه پیغمبر خاتم(ص) می‌فرماید: النظافه من الایمان نشان دهنده اهمیت سلامتی و نظافت بدنی و محیطی است که در آن زندگی می کند تا بدین وسیله بتواند در پیشگاه خداوند سبحان به خوبی ابراز نیایش و بندگی نماید.
معاینه و درمان پزشکی بانوان
الف ـ نگاه به نامحرم
1ـ نگاه کردن مرد به بدن زن نامحرم ـ چه با قصد لذت یا بدون آن ـ حرام است؛ و نگاه کردن به صورت و دستها ـ تا مچ ـ نیز به قصد لذت حرام می‌باشد، هرچند بنابر احتیاط بدون قصد لذت نیز نگاه عمدی نکند. زن نیز بنابر احتیاط به بدن مرد نامحرم نگاه نکند ولی اگر پزشک برای معاینه ای درمان ناچار باشد نگاه کند به مقدار ضرورت مانعی ندارد.
2ـ نگاه مرد به بدن زانان غیر مسلمان ـ اگر ملازم با مفسده نباشد ـ احتیاط آن است که به اعضایی که معمولا آن را می‌پوشانند نگاه نکند مگر هنگام درمان به مقدار ضرورت.
3ـ اگر پزشک برای درمان ناچارباشد به عورت شخصی نگاه کند بنابراحتیاط واجب در صورت امکان باید آینه‌ای را در مقابل گذاشته و در آن نگاه کند ولی اگر چاره‌ای خز نگاه کردن به خود عورت نباشد به مقدار ضرورت مانع ندارد.
ب ـ لمس بدن نامحرم
4 ـ لمس بدن نامحرم حرام است ولی اگر پزشک برای معاینه یا درمان ناچار شود بدن نامحرم را لمس نماید و مراجعه به پزشک هم جنس یا محرم دشوار باشد، در این موارد در صورت امکان پزشک معالج باید از دستکش استفاده کند یا از روی لباس اقدام کند ولی در صورت ضرورت و ناچاری استفاده از دستکش لازم نمی‌باشد.
5ـ لمس بدن بیمار نامحرم توسط پزشک از روی لباس بدون قصد لذت و ترتب مفسدة دیگر مطلقا جایز است چه در حال ضرورت باشد یا در غیر حال ضرورت.
6ـ اگر پزشک معالج بتواند فقط با نگاه کردن بیمار نامحرم را معاینه کند لمس بدن او جایز نیست و اگر بتواند فقط با لمس کردن این کار را انجام دهد نگاه کردن جایز نخواهد بود و در هرحال لمس و نگاه برای علاج مرض نامحرم باید به مقدار ضرورت اکتفا شود.
7ـ گرفتن نبض و فشار خون و عمل به سایر دستورات پزشک توسط جنیس مخالف اشکالی ندارد به شرط اینکه خنس موافق در دسترس نباشد و به مقدار ضرورت اکتفا شود.
8ـ اگر چنانچه شخص نامحرم دچار بیماری اندام تناسلی شود و یا برای تشخیص دقیق علت بیماری ناچار به انجام عملی (توشه رکتال) که همان نظر و لمس می‌باشد شود و بدون استفاده از دستکش باشد بدون تجاوز از مقدار لازم جایز است و کوتاهی جایز نیست.
9ـ نگاه به بدن غیر مسلمان نامحرم که خود را نمی‌پوشاند اگر از روی شهوت نباشد و مفسده‌ای بر آن مترتب نیست مانعی ندارد ولی بنابراحتیاط به جاهایی از بدن که معمولا می پوشانند نگاه نکند و لمس بدن غیر مسلمان نیز برای معاینه یا معالجه حکم بدن مسلمان را دارد که در صورت ضرورت مانعی ندارد.
مراجعه به پزشک غیر همجنس
10ـ بیمار در صورت وجود پزشک همجنس خود خوب است به پزشک غیر همجنس مراجعه نکند و اگر نیاز به نگاه یا لمس باشد باید به غیر همجنس مراجعه نکند، و اگر دسترسی به پزشک همجنس مشکل باشد و یا اینکه تشخیص بیماری توسط پزشک همجنس ممکن نباشد رجوع به غیر همجنس مانع ندارد.
11ـ در مواردی که امکان مراجعه به پزشک همجنس وجود ندارد و بیمار ناچار باشد به پزشک نامحرم مراجعه کند اقدام به معالجه و معاینه برای پزشک جایز و گاهی لازم است در این صورت اگر معالجه به نظر، لمس، گرفتن فشار خون و اقدامات دیگر متوقف باشد، برای پزشک جایز است بدون تجاوز از مقدار لازم و ضروری معاینه نماید.
12ـ چنانچه بیمار از پزشک متخصص همجنس بی‌اطلاع باشد و به پزشک نامحرم مراجعه نموده و این پزشک هم از پزشک همجنس مطلع باشد لازم است که او را راهنمایی کند.
13ـ چنانچه پزشک غیر همجنس ماهر و حاذق باشد و پزشک همجنس از مهارت کمتری برخوردار باشد و با توجه به خصوصیات بیماری از جهت میزان خطر و شدت و ضعف آن اگر مراجعه به پزشک همجنس عقلایی نباشد مراجعه به پزشک غیر همجنس اشکالی ندارد.
14ـ اگر تأخیر در دسترسی به پزشک محرم موجب تشدید خطر بیماری و تأخیر در بهبودی شود که اصطلاحا به آن «اضطرار» گفته می‌شود و یا مراجعه به پزشک همجنس موجب عسر و حرج شود می‌تواند به پزشک نامحرم مراجعه نماید.
15ـ عدم دسترسی به پزشک همجنس به لحاظ دوری مناطقی که نوعا وجود دارد مثلا در کشور افغانستان چنانچه زن بیماری جانش در خطر باشد و تنها یک پزشک مرد وجود داشته باشد به عبارتی ضرورت عرفی داشته باشد و معالجه پزشک نامحرم هم جز از طریق نگاه و لمس بیمار زن نباشد به مقدار لازم جایز است و اگر نظر به وسیلة آینه و لمس به وسیله دستکش ممکن و کافی باشد از نگاه و لمس مستقیم پرهیز شود.
16ـ گرفتن نبض و فشار خون و عمل به سایر دستورات پزشک توسط پرستار جنس مخالف در صورتی که پرستار همجنس نباشد به مقدار ضرورت اشکالی ندارد.
17ـ در علوم تجربی خصوصا علم پزشکی تشخیص دقیق بر اساس مشاهدات و نوعا تجربه (لمس) صورت می گیرد و با توجه به وضعیت مناطق خصوصا در کشور افغانستان چنانچه زنی بیمار شده و در منطقه دور افتاده‌ای باشد و به جز دکتر غیر همجنس(نامحرم) وجود نداشته باشد و جان بیمار هم در خطر باشد و درمان قطعی هم به جز نگاه و لمس امکان ندارد بنا به ضرورت جایز می‌باشد.
18ـ با توجه به شرایط عصر حاضر که به مسئله سلامت اهمیت فراوانی داده می‌شود استخدام افراد در بعضی مؤسسات از جمله شامل شدن در نیروی هوایی که سالم بودن شخص در اولویت است از لحاظ پزشکی مورد معاینه دقیق قرار می گیرند منتهی این نکته حائز اهمیت است معاینه غیر همجنس نامحرم و معاینه عورت غیر همسر حتی برا همجنس و محرم در غیر حال ضرورت جایز نیست، ولی در صورت ضرورت مانعی ندارد مقصود از «ضرورت» ضروت عرفی است.
اولویت درمان
19ـ اولویت در رسیدگی به چند بیمار که همگی به اقدامات فوری(اورژانس) نیاز دارند بر چه اساسی است؟ آیا ملاک رسیدگی به بیمار بدحال تر است یا اینکه شخصیت حقوقی و حقیقی افراد باعث برتری در رسیدگی می‌شود مثلا رسیدگی به یک فرد معتاد که تصادف کرده با یک فرد مؤثر در جامعه یکسان است؟
جواب: باید بیماری را که بدحال تر و خطرجانی او بیشتر است مقدم داشته شود.
20ـ اگر دو نفر مصدوم را برای معالجه بیاورند که هر دو در شرایط خطر جانی باشند و درحالیکه یکی از آن دو مصدوم عضو خانواده‌ای است که پزشک، طبیب خانوادگی آنها باشد و این مسئله باعث رها ساختن مصدوم دیگر باشد چه شرایطی می‌تواند داشته باشد:
الف‌ـ اگر طبیب هیچ گونه تعهد شرعی نسبت به معالجة اعضای خانواده مصدومی که وی پزشک آنان است نداده باشد وظیفة او چیست؟
جواب: اگر از جهت خطر مساوی هستند فردی که ارزش انسانی ـ اسلامی او بیشتر است مقدم است.
ب‌ـ در صورتیکه تعهد شرعی نسبت به معالجة اعضای خانوادة یکی از آن دو داشته باشد چه کند؟
جواب: در صورت مساوی بودن خطر و ارزش انسانی و اسلامی باید به فردی که نسبت به او تعهد دارد بپردازد.
ج‌ـ در صورتیکه فرد مصدوم که طبیب پزشک خانوادگی فرد مصدوم می باشد و احتمال خطر مرگ کمتری نسبت به مصدوم دیگر دارد چه وظیفه ای دارد؟
جواب: فردی را که احتمال خطرش بیشتر است مقدم بدارد.
21ـ بعضی مؤسسات خیریه برای کاهش بهای هزینه معالجه بیماران مبالغی را اختصاص می‌دهند حال اگر کسی بیماری قلبی داشته و چند بیمار هم مبتلا به امراضی دیگر چنانچه بیمار قلبی مداوا نشود خواهد مرد و اگر مداوای بیماران دیگر را رها سازیم دچار رنجهای شدید می‌شوند و راهی جز مصرف پول واگذارشده یا پولهای دیگر نیست در این صورت تکلیف چیست و پزشک کدام طرف را می‌تواند انتخاب نماید؟
جواب: حفظ جان مسلمان مقدم بر کارهای دیگر است، بنابراین در این فرض باید به معالجه بیمار قلبی بپردازد، مگر اینکه پیشرفت بیماری دیگران موجب مرگ آنان شود، در این صورت اگر ترجیح برای یکی از جهت اسلامی و انسانی نباشد مختار است که خود تصمیم بگیرد و تعیین نماید.
تزریقات توسط جنس مخالف
22ـ تزریقات و پانسمان توسط جنس مخالف، در صورت دسترسی نداشتن به همجنس، به مقدار ضرورت اشکال ندارد.
23ـ الکل‌هایی که جهت عفونت زدایی بعد از تزریقات به کار می‌رود اگر از مایع مست کننده نباشد پاک است، و گرنه نجس می‌باشد.
ضمانت در تزریقات
24ـ هرگاه تزریق کننده بدون داشتن مهارت در این زمینه اقدام نماید، یا با داشتن مهارت کوتاهی نماید و تزریق آمپول یا سرم موجب فوت یا وارد آمدن صدمه بر بیمار شود، ضامن خواهد بود چه شرط عدم ضمان کرده باشد یا نه.
25ـ اگر کوتاهی در بین نباشد ول با این حال صدمه‌ای به بیمار وارد آید، چنانچه شرط عدم ضمان کرده باشد ضامن نیست.
26ـ اگر بیمار می‌دانسته شخص تزریق کننده مهارت کافی در این زمینه ندارد ولی با این حال ابراء نماید در صورتی که تسامحی در کار نبوده ضامن نیست؛ ولی اگر از عدم مهارت او اطلاع نداشته و به خیال اینکه وی در این زمینه تخصص دارد ابراء نموده باشد، موجب رفع ضمان نمی‌شود.
27ـ شخصی بدون داشتن مهارت کافی اقدام به تزریق می نماید که منجر به فوت بیمار می‌شود؛ آیا لازم است دیه بپردازد یا نه؟ و به جز دیه آیا از جنبة عمومی تعزیر وی جایز است یا نه؟
جواب: دیه بدهکار است، چون قتل شبه عمد است؛ و جواز تعزیر هم بعید نیست(یعنی شامل جریمه و سایر محدودیتها)