احكام انواع معامله
1ـ معامله نقدی
«معاملة نقدي» آن است كه مدت در تحويل كالا و عوض آن شرط نشده باشد .
(مسئله 2272) اگر كالايي را نقد بفروشند خريدار و فروشنده بعد از معامله مي‌توانند كالا و بهاي آن را از يكديگر مطالبه نموده و تحويل بگيرند . و تحويل دادن خانه و زمين و مانند آن به اين است كه آنها را در اختيار خريدار بگذارند كه بتواند در آنها تصرف كند ؛ و تحويل دادن فرش و لباس و كتاب و مانند اينها به اين است كه طوري در اختيار خريدار بگذارند كه بگويند آنها را تحويل گرفته و اگر بخواهد به جاي ديگر ببرد فروشنده جلوگيري نكند .
2ـ معاملة نسيه
«معاملة نسيه» آن است كه فروشنده كالا را به خريدار بسپارد ، ولي قرار بگذارند خريدار بهاي آن را در وقت ديگر به فروشنده بدهد .
(مسئله 2273) در معاملة نسيه مدت بايد كاملاً معلوم باشد ؛ پس اگر كالايي را بفروشد كه وجه آن را مثلاً هنگام برداشت محصول بگيرد ، چون مدت كاملاً معلوم نيست معامله باطل است .
(مسئله 2274) در معاملة نسيه فروشنده حق ندارد پيش از پايان مدت طلب خود را مطالبه نمايد ؛ ولي اگر خريدار بميرد و از خودش مال داشته باشد ، فروشنده مي‌تواند پيش از تمام شدن مدت طلب خود را از وارثان او مطالبه نمايد .
(مسئله 2275) در معاملة نسيه فروشنده مي‌تواند پس از تمام شدن مدتي كه قرار گذاشته‌اند طلب خود را از خريدار مطالبه نمايد ؛ ولي اگر خريدار نتواند بپردازد بايد به او مهلت دهد .
(مسئله 2276) اگر به خريداري كه قيمت كالا را نمي‌داند نسيه بفروشد و قيمت آن را به او نگويد ، معامله باطل است . و اگر به خريداري كه قيمت نقدي كالا را مي‌داند با چند درصد گرانتر نسيه بفروشد و او بپذيرد ، معامله صحيح است .
(مسئله 2277) كسي‌كه كالايي را نسيه فروخته اگر پس از گذشت مثلاً نيمي از مدت ، مقداري از طلب خود را با موافقت بدهكار كم كند و بقيه را نقد دريافت نمايد اشكال ندارد و معامله صحيح است .
3ـ معامله سلف
«معامله سلف» (پيش فروش) آن است كه قرار بگذارند خريدار هنگام معامله بهاي كالا را بپردازد و كالا را كه كلي و به ذمّه فروشنده است زمان معين ديگري تحويل بگيرد .
شرايط معامله سلف
(مسئله 2278) معامله سلف هفت شرط دارد:
1ـ ويژگيهايي را كه بهاي كالا به وسيلة آن تغيير مي‌كند معين نمايند ؛ ولي دقت زياد لازم نيست و همين اندازه كه مردم بگويند خصوصيات آن معلوم شده كفايت مي‌كند . پس در چيزهايي كه نمي‌توان ويژگي خاصي براي آن تعيين كرد و موجب فريب مي‌شود معاملة سلف باطل است .
2ـ پيش از آن‌كه خريدار و فروشنده از هم جدا شوند بنا بر احتياط واجب خريدار بايد همة بهاي كالا را تحويل فروشنده دهد ؛ و اگر مقداري از بهاي آن را بپردازد ـ گرچه معامله در آن مقدار صحيح است ـ فروشنده مي‌تواند تمام معامله را به هم بزند . و چنانچه خريدار از فروشنده طلبكار باشد و بخواهد پول كالا را بابت طلبش حساب نمايد ، اولاً: بايد وقت اداي طلب او رسيده باشد و ثانياً: بنا بر احتياط واجب فروشنده پول كالا را به عهدة خريدار قرار دهد و سپس خريدار با رضايت فروشنده طلبي را كه از فروشنده دارد بابت پول كالايي كه به ذمة او گذاشته شده حساب نمايد .
3ـ زمان تحويل كالا را به طور كامل معين كنند ؛ پس اگر بگويد هنگام جمع‌آوري محصول تحويل خواهم داد ، چون زمان كاملاً معلوم نشده معامله باطل است .
4ـ زماني را براي تحويل كالا معين كنند كه اطمينان داشته باشند در آن زمان آن كالا ناياب نخواهد بود .
5ـ بنا بر احتياط واجب جاي تحويل كالا را معين كنند ؛ ولي اگر در خلال داد و ستد جاي تحويل هم معين شود لازم نيست به آن تصريح نمايند .
6ـ مقدار كالا با وزن يا پيمانه و يا شماره تعيين شود ؛ و كالايي را هم كه معمولاً با ديدن معامله مي‌كنند اگر پيش فروش كنند اشكال ندارد ؛ ولي بايد مانند بعضي از اقسام گردو و تخم مرغ تفاوت افراد آن به قدري كم باشد كه مردم به آن اهميت ندهند .
7ـ كالاي فروخته شده و عوض آن ـ در صورتي‌كه فروش آنها با وزن يا پيمانه باشدـ از يك جنس نباشند .
احكام معامله سلف
(مسئله 2279) اگر پولی را سلف بفروشد و عوض آن را پول بگيرد معامله باطل است ؛ اگر چه اين حكم در غير پول طلا و نقره مبني بر احتياط است .
(مسئله 2280) اگر كالايی را سلف بفروشد و در مقابل آن كالاي ديگر يا پول قرار دهد معامله صحيح است ؛ هر چند احتياط مستحب آن است كه در مقابل كالايي كه سلف مي‌فروشد پول قرار دهد نه كالاي ديگر .
(مسئله 2281) اگر خريدار بخواهد كالايی را كه سلف خريده بفروشد ، مسئله چهار صورت دارد:
1ـ اگر پيش از تمام شدن مدت باشد ، بنا بر احتياط واجب به هيچ‌كسي نمي‌تواند بفروشد .
2ـ اگر پس از تمام شدن مدت و پيش از تحويل گرفتن كالا باشد ، به خود فروشنده به هر نحو بفروشد مانعي ندارد ؛ ولي بهتر است يا به كالاي ديگر بفروشد و يا همان پولي را كه داده بگيرد نه بيشتر .
3ـ اگر پس از تمام شدن مدت و پيش از تحويل‌گرفتن كالا بخواهد آن را به ديگري بفروشد ، پس اگر چيزي‌كه سلف خريده با وزن يا پيمانه معامله مي‌شود به قيمتی كه خريده می‌تواند بفروشد ؛ ولي به قيمت زيادتر يا كمتر محل اشكال است . و اگر از چيزهايي است كه بدون وزن و پيمانه معامله مي‌شود ـ مانند: زمين و پارچه و ماشين ـ فروختن آن هر چند به قيمت بيشتر مانعي ندارد .
4ـ اگر پس از تحويل گرفتن كالا بخواهد آن را بفروشد ، به هر قيمتي كه بخواهد مي‌تواند بفروشد ؛ چه با وزن و پيمانه معامله شود يا بدون وزن يا پيمانه .
(مسئله 2282) در معامله سلف كالايي را كه فروشنده قرارداد كرده است بايد پس از تمام شدن مدت تحويل دهد و خريدار نيز بايد قبول نمايد ؛ ولي اگر كالايي را كه فروشنده مي‌دهد بهتر يا پست‌تر از كالايي باشد كه قرار گذاشته‌اند ، خريدار مي‌تواند قبول نكند ؛ و اگر كالاي ديگري بدهد در صورتي كه خريدار راضي شود اشكال ندارد .
(مسئله 2283) اگر كالايي را كه پيش‌فروش كرده هنگام تحويل ناياب شود و فروشنده نتواند آن را تهيه كند ، خريدار مي‌تواند صبر كند تا فروشنده تهيه نمايد يا معامله را به هم بزند و چيزي را كه داده پس بگيرد .
(مسئله 2284) اگر كالايی را بفروشد و قرار بگذارد كه بعد از مدتي تحويل دهد و پول آن را هم پس از مدتي بگيرد ، معامله باطل است .