بسم الله الرحمن الرحیم
قرآن كريم: يوفون بالنذر و يخافون يوما كان شره مستطيرا «سوره مباركه انسان٬ آیه 7»
آناني كه به نذر خويش وفا مي‌كنند و از روزي كه شر و عذابش گسترده(قيامت) مي‌ترسند.
نذر دارای پیشینیه زیادی است و انسان در طول تاریخ از آن سود جسته و با نذر سعی کرده تا رضایت معبود خویش را در جهت تأمین نیازهایش جلب کند این امر همواره مورد توجه پیامبران و امت های گذشته بوده و در اسلام نیز مشروعیت یافته است چنانچه قرآن کریم در آیاتی داستان نذر حضرت مریم(ع) و مادرش را بیان می‌کند. «آل‌عمران/آیه36»
همچنین خداي تبارک و تعالی یکی از ویژگیهای بندگان خوب و خاص خود را انجام نذر و وفای به نذر خود قرار می‌دهد.
چنانچه امام صادق(ع) در شان نزول این آیه می‌فرماید: وقتی حسنین(علیهما السلام) مریض شده بودند پیامبر(ص) خطاب به امام علی(ع) فرمودند برای خوب شدن حسنین(علیهما السلام) نذر کند و امام علی فرمود: چنانچه این دو خوب شوند به شکرانه این نعمت سه روز روزه می‌گیرم که حسنین(علیهما السلام) لباس عافیت پوشیده و امام علی(ع) سه روز را روزه گرفتند.«وسایل الشیعه/ ج 23/ باب 6»
حکمتی که برای نذر مطرح می‌باشد و مهم نیز می‌باشد عمده دلیل آن رسیدن به مطلوب و برآورده شدن حاجت و تقویت انگیزه برای پیمودن راه و رسم معنوی است.
نذر یکی از احکام عملی و جاری در اسلام است که دارای شرایطی است ولو به هر زبانی خوانده شود کفایت می‌کند البته مهم است که بدانیم کلمه جلاله «الله» یا ترجمه آن باید بیان شود بدون رعایت این شرایط نذر محقق نمی‌شود.
شرایط نذر
سوال: الف ـ نذر چیست و صیغه نذر چگونه باید گفته شود ب ـ آیا نذر اقسامی دارد؟
الف‌ـ «نذر» در لغت به معنای وعده دادن و پیمان به چیزی است و اصطلاحا پیمان خاص و ویژه با خداوند است که انسان آنرا بر خود واجب می کند. مثلا بگويد اگر مشکلم حل شود؛ برای خدا بر من است که خانواده فقیری که توان پرداخت هزینه تحصیل و یا لباس فرزند دانش‌آموزشان را ندارند پرداخت نمایم.
ب‌ـ نذر به دو صورت می‌تواند انجام شود٬ نذر مشروط و نذر مطلق.
نذر مشروط: آن نذری است که شخص نذرکننده به خاطر انجام دادن عمل خوب و پسندیده مثلا نذر می کند که اگر فرزند بیمارش سلامتی یافت و خداوند باریتعالی او را شفاء داد مبلغی پول را به خانواده‌های فقیر و بی‌سرپرست کمک نماید و یا اینکه نذر می‌کند که در ایام محرم مبلغ صدهزار تومان برای پخت و پز غذای هیئت عزاداری پرداخت نماید و یا اینکه نذر می‌کند که کار زشت و ناپسند انجام ندهد و دست بردارد مثلا با خود نذر می‌کند که اگر غیبت کرد و به کسی تهمت زد مبلغی پول را برای کارهای خیر و عام المنفعه مصرف نماید و سایر امورات دیگری که انسان مبتلی می‌باشد.
نذر مطلق: نذری است که هیچ قید و شرطی در آن مطرح نیست؛ به عنوان مثال می‌گوید:«من برای خدا نذر می کنم که نماز شب بخوانم».
سوال: نذر چه شرایطی دارد؟
جواب: شرایط نذر عبارتند از:
1ـ نذرکننده بالغ و عاقل باشد و با قصد و دارای اختیار باشد.
2ـ انجام دادن نذر ممکن باشد.
3ـ انجام دادن همانطور که به آن اشاره شد مطلوب شرع باشد(مانند نماز و روزه و قربانی کردن و نظایر آن ...)
4ـ ترک آن نیز مطلوب شرع باشد(ترک محرمات ...)
البته این مسئله که وقتی شخص نذر می کند اگر امر مباحی باشد که انجام و یا عدم انجام آن مساوی باشد و عمل مباحی نیز باشد نذر باطل است ولی اگر از جهتی بهتر باشد صحیح است مثلا نذر کند که غذایی بخورد که برای عبادت نیرو بگیرد و یا غذایی نخورد که باعث ترک و انجام دادن عبادتش شود.
استفتائات و نظرات
1ـ كسيكه سال خمسي نداشته باشد و يا اينكه سال خمسي دارد ولي خمس اموالش را جدا نكرده است آيا مي‌تواند از اين اموال نذر كند؟
جواب: اگر آن مال متعلق خمس باشد نذر آن صحيح نمي‌باشد.
2ـ آیا تغییر نذر جایز است مثلا کسی که نذر کرده که در روز عاشورا به مردم غذا بدهد آیا می‌تواند به جای آن خوراکی دیگری بدهد و یا اینکه غذایی را که نذر کرده در روزهای دیگر ماه محرم به مصرف برساند؟
جواب: اگر نذر طبق صیغه معتبر شرعی بوده تغییر آن جایز نیست بلکه باید به همان صورت که نذر کرده عمل نماید و در غیر اینصورت تغییر مورد نذر اشکال ندارد.
3ـ آیا عمل به نذر فوری است مثلا شخص نذر کرده که اگر حاجتش برآورده شود دو روز روزه بگیرد آیا بلافاصله باید این کار را انجام دهد؟
جواب: اگر برای گرفتن روزه ها زمان معین نکرده باشد لازم نیست بعد از برآورده شدن حاجتش بلافاصله روزه بگیرد.
4ـ نذري كرده‌ام ولي بين دوچيز(روزه گرفتن و صدقه دادن به فقير) شك دارم و نمي دانم كداميك از آن دو است تكليف چيست؟
جواب: بايد احتياط نموده و به هر دو عمل نمايد.
5ـ اگر انسان برای نذر خود وقت تعیین کند ولی در زمان خود نتواند آنها را انجام دهد وظیفه‌اش چیست؟
جواب: اگر نذر او روزه است چنانچه در وقت عمل به آن عذری مانند بیماری یا سفر ضروری و ... پیش آید عمل به آن واجب نیست و کفاره هم ندارد. ولی باید قضای آنرا بجا آورد. و در غیر روزه اگر در وقت انجام دادن نذر نتواند آن را به جا آورد تلکیف از او ساقط است و کفاره هم ندارد.
6ـ آيا نذر روزه در سفر صحيح است؟
جواب: در مسافرت نذر روزه صحيح مي‌باشد.
7ـ كسي نذر كرده به فقير مبلغي پول بدهد ول فراموش كرده كه مقدار آن چقدر است تكليف چيست؟
جواب: اگر نذر طبق صيغه معتبر شرعي بوده مي‌تواند به مقدار حداقل اكتفا كند به عنوان مثال اگر بين هزار تومان يا بيشتر ترديد دارد پرداخت همان هزار تومان كافي است ـ و اگر بيشتر هم دهد كار پسنديده و خوبي است.
8ـ كفاره نذري كه از روي عمد به جا نياورده و مدتي از زمان معين آن گذشته چگونه است؟
جواب: كفاره آن آزاد كردن يك بنده يا اطعام شصت فقير يا پوشاندن آنان است.
9ـ آيا اگر فرزند نذري انجام دهد اجازه پدر لازم است؟
جواب: اجازه پدر لازم نيست ولي اگر پدر از كاري منع كند كه فرزند آن را نذر كرده(چنانچه نهي او از روي شفقت و دوستي باشد و مخالفت فرزند باعث آزار او گردد) نذر او صحيح نيست.
10ـ آيا زن مي‌تواند بدون اذن شوهر از مال خودش نذر كند؟
جواب: اگر نذر زن مزاحم حقوق شوهر باشد بدون اذن او در هر حال صحيح نيست و بنابراحتياط واجب در اموال خودش نيز (غير از حج؛ زكات؛ صله رحم و احسان به پدر و مادر) با اذن شوهر نذر كند.
11ـ بعضي زنها در هنگام عقد با شوهرانشان شرط مي‌كنند كه در خير خانه (نذورات) شريك باشند و يا اينكه چنانچه زن از مال مشترك و يا مال خودش نذر كند آيا اين نذر بدون اجازه شوهر صحيح است؟
جواب: هم شرط و هم چنين نذري بدون اذن شوهر صحيح مي باشد.
12ـ آيا مكان در انجام و يا عدم انجام نذر تاثير دارد؟ مثلا شخصي در ايران زندگي مي‌كرده و نذر كرده كه آخر هر ماه را به مدت يكسال روزه بگيرد حال اين شخص در كشوري قرار گرفته است كه شب و يا روز آن به مدت پنج ساعت بيشتر و يا كمتر مي‌باشد با توجه به فتاوايي كه براي گرفتن روزه ذكر شده عمل نمايد آيا به نذرش عمل نموده است يا خير؟
جواب: اگر روزه گرفتن را در كشور خاصي مقيد نكرده باشد در هرجا آن روزه را بگيرد صحيح است.
13ـ در ايام محرم معمولا مسئولين هيئت ها نذورات مردم را جمع‌آوري نموده و مصارف گونا گوني (غذا و خريد لوازم و ظروف و خريد دستگاه‌هاي صوتي و غيره) مي‌نمايند آيا مصارف آنان صحيح مي باشد؟
جواب: اگر آن نذورات را به مصرف خاص معين نكرده باشد مصرفش براي جهت خير مانع ندارد و اگر براي آن نذورات مورد خاص معين شده است مثلا براي اطعام يا براي روضه‌خوان بايد در همين جهت خاص مصرف شود.
14ـ اموالي كه براي حسينيه و يا مسجد نذر شده آيا استفاده از آن در جاهاي ديگر جايز است؟
جواب: استفاده از آن اموال در جاي ديگر جائز نمي‌باشد.
15ـ در افغانستان مرسوم و معمول است مال(گوسفند؛ گاو و يا ساير احشام)را نذر محرم مي‌كنند و اين مال نذر شده ممكن است تا چند سال بماند آيا استفاده از منافع آن مانند پشم شير و يا بره و يا زاد و ولد حيوان نذر شده حكمش چيست؟
جواب: منافع مال نذر تابع خود نذر مي‌باشد استفاده از آن منافع در جهت غير نذر جائز نمي‌باشد.
16ـ اگر شخص چنانچه گوسفندي را نذر محرم و يا ديگر ايام مصبيت‌هاي ائمه(عليهم‌السلام) نموده چنانچه تا قبل از رسيدن با وقت مورد نظر حيوان مريض شده كه در افغانستان براي اينكه حيوان حرام نشود آن را ذبخ مي‌كنند در اين صورت استفاده از گوشت آن چه حكمي دارد؟
جواب: استفاده از گوشت آن حيوان مانع ندارد و اگر همين حيوان معين را نذر كرده باشد تكليف اداء نذر نيز از نذر كننده ساقط مي‌شود.
17ـ در صورتيكه كه حيوان تلف شود آيا نذر همچنان بر ذمه نذر كننده باقي مي‌ماند در حاليكه تلف شدن حيوان در اختيار نذر كننده نيست؟
جواب: اگر حيوان معين را نذر كرده باشد و تلف شود نذر از ذمه نذركننده ساقط مي‌شود.
18ـ شخصي نذر كرده كه اگر حاجتش برآورده گردد مبلغ بيست‌هزار تومان را خيرات نمايد ولي مدت چندسال از اداي نذر ميگذرد با توجه به گذشت زمان و سقوط ارزش پول همان مبلغ كافي است يا اينكه بر اساس ارزش زمان نذر محاسبه گردد؟
جواب: مبلغ بيست هزار تومان رايج هنگام اداء نذر را صرف امور خيريه نمايد.
19ـ اگر شخصي نذر كند كه من در ماه محرم هر سال يك گوسفند مي‌كشم آيا مي‌تواند قيمت گوسفند را به عنوان همان نذر معين براي محرم مصرف كند يا نه؟
جواب: مصرف قيمت آن گوسفند كفايت نمي‌كند بايد همان گوسفند را به هر كيفيتي كه نذر كرده است صرف كند.
20ـ شخصي حاصل زميني را نذر مي‌كند كه در محرم سيدالشهداء مصرف كند اگر حاصل آن زمين به حد نصاب برسد زكات به آن تعلق مي‌گيرد يا نه؟
جواب: زكات تعلق نمي‌گيرد.
21ـ شخصي مبلغي را نذر مي‌كند آيا آن شخص مي‌تواند تمام آن مبلغ را به يك نفر يا دو نفر بدهد يا نه؟
جواب: تابع كيفيت نذر مي‌باشد اگر نذر كرده باشد كه براي يكنفر و يا براي دو نفر بدهد مانع ندارد و اگر هم بطور اطلاق نذر كرده باشد نيز پرداخت آن براي يك نفر و يا چند نفر جائز است.
22ـ خيرات و مصارفي كه مردم در ماه محرم مي‌كند از مصاديق نذر حساب مي‌شود يا نذر حساب نمي‌شود بلكه صرفا كار خير و نيكي انجام داده است؟
جواب: اگر صيغه نذر خوانده باشد ولو به زبان غير عربي نذر شرعي حساب مي‌شود.