مبطلات نماز
دوازده چيز نماز را باطل مي‌كند:
اول: آن‌كه در بين نماز يكي از شرطهاي صحت آن ـ مانند ستر، پوشش لازم براي زن و مرد ـ از بين برود .
دوم: آن‌كه در بين نماز از روي عمد يا اشتباه و يا ناچاري چيزي كه وضو يا غسل را باطل مي‌كند پيش آيد ؛ مثل اين‌كه ادرار از او بيرون آيد ، حتي اگر در آخرين جزء سلام واجب وضو يا غسلش باطل شود نمازش باطل مي‌شود به‌جز استحاضه و كسي كه نمي‌تواند از بيرون آمدن بول و غائط خودداري كند .
(مسئله 1152) كسي كه نمي‌تواند از بيرون آمدن ادرار يا مدفوع خود جلوگيري كند و در بين نماز از او خارج شود ، چنانچه به دستوري كه در احكام وضو (مسائل 375 الي 380) گفته شد رفتار نمايد نمازش باطل نمي‌شود ؛ و نيز اگر در بين نماز از زن مستحاضه خون خارج شود ، در صورتي‌كه به دستور استحاضه رفتار كرده باشد نمازش صحيح است .
(مسئله 1153) كسي كه بي‌اختيار خوابش برده ، چنانچه تمام شدن نماز را نداند و شك كند كه بين نماز خوابش برده يا بعد از آن ، بايد نمازش را دوباره بخواند ؛ ولي اگر تمام شدن نماز را بداند و شك كند كه خواب در بين نماز بوده يا بعد از آن ، نمازش صحيح است .
سوم: تكفير ؛ مانند بعضي از اهل سنت دستها را روي هم قرار دهد كه بنا بر احتياط واجب بايد نمازش را دوباره بخواند .
(مسئله 1154) هرگاه براي ادب دستها را روي هم بگذارد ـ اگر چه مثل اهل سنت نباشد ـ بنابر احتياط واجب بايد دوباره نماز را بخواند ؛ ولي اگر از روي فراموشي يا ناچاري ـ مثل تقيه ـ يا براي كار ديگري ـ مثل خاراندن دست ـ دستها را روي هم بگذارد اشكال ندارد .
چهارم: تأمين ؛ پس از خواندن حمد عمداً «آمين» بگويد ؛ ولي اگر از روي اشتباه يا تقيه باشد اشكال ندارد .
پنجم: انحراف از قبله ؛ از روي عمد پشت به قبله نمايد يا به سمت راست يا چپ قبله برگردد ؛ بلكه اگر از روي عمد به قدري برگردد كه نگويند رو به قبله است ـ اگر چه به طرف راست يا چپ نرسد ـ نمازش باطل مي‌شود .
(مسئله 1155) اگر از روي اشتباه در تشخيص قبله پشت به قبله نماز بخواند و در وقت نماز بفهمد نماز را دوباره بخواند ، و اگر وقت گذشته بنا بر احتياط واجب قضا نمايد ؛ و چنانچه از روي اشتباه به طرف راست يا چپ قبله نماز بخواند و در وقت بفهمد نماز را دوباره بخواند ، و اگر پس از وقت بفهمد قضا لازم نيست ؛ و اگر به طرف راست يا چپ قبله نرسيده نماز او صحيح است .
(مسئله 1156) بعيد نيست كه مقصود از هر يك از پشت به قبله و طرف راست و طرف چپ آن ، يك چهارم دايره باشد .
(مسئله 1157) اگر از روي عمد همة صورت را به‌گونه‌اي به طرف راست يا چپ قبله برگرداند كه بتواند پشت سر را ببيند نمازش باطل است ؛ بلكه اگر از روي اشتباه نيز همين كار را بكند بنابر احتياط واجب نماز باطل مي‌شود ؛ ولي اگر سر را كمي بگرداند ـ از روي عمد باشد يا اشتباه ـ نمازش باطل نمي‌شود ؛ مگر اين‌كه صورت او از حد استقبال خارج شود .
ششم: آن‌كه از روي عمد كلمه‌اي را كه در نماز نيست بگويد و از آن قصد معنا كند اگر چه معنا نداشته باشد يا يک حرف باشد ؛ بلكه اگر از آن معنايي را هم قصد نكند بنا بر احتياط واجب بايد نماز را دوباره بخواند؛ولي اگر از روي اشتباه بگويد نماز باطل نمي‌شود.
(مسئله 1158) سرفه كردن و آروغ زدن و آه كشيدن در نماز اشكال ندارد ؛ ولي گفتن كلماتي مانند: آخ و آه چنانچه از روي عمد باشد نماز را باطل مي‌كند .
(مسئله 1159) گفتن هر ذكري در تمام حالات نماز اشكال ندارد . همچنين اگر كلمه‌اي مانند «ألله أكبر» را به قصد ذكر بگويد ولي در موقع گفتن آن صدا را بلند كند كه چيزي را به ديگري بفهماند اشكال ندارد ؛ اما اگر آن را به قصد اين‌كه چيزي را به ديگري بفهماند بگويد ـ اگر چه قصد ذكر هم نداشته باشد ـ نماز باطل مي‌شود .
(مسئله 1160) خواندن قرآن در نماز ـ به‌جز چهار سوره‌اي‌كه سجدة واجب دارند ـ و نيز دعاكردن در نماز اشكال ندارد ؛ ولي احتياط واجب آن است كه دعا را به عربي بگويد .
(مسئله 1161) اگر كلمه‌اي از حمد و سوره و ذكرهاي نماز را عمداً يا از روي احتياط چند مرتبه بگويد اشكال ندارد ؛ به شرط آن‌كه به حد وسواس نرسد .
(مسئله 1162) نمازگزار در حال نماز نبايد به كسي سلام كند ؛ ولي اگر ديگري به وي سلام كند لازم است بلافاصله پاسخ دهد . و اگر از روي فراموشي يا عمد به اندازه‌اي جواب را تأخير بيندازد كه جواب آن سلام به حساب نيايد ، چنانچه در نماز باشد نبايد جواب دهد ، و اگر در نماز نباشد لازم نيست پاسخ دهد ؛ و در صورت تأخير عمدي ، گناه كرده ولي نمازش صحيح است .
(مسئله 1163) نمازگزار در حال نماز بنا بر احتياط پاسخ سلام را به‌گونه‌اي دهد كه مطابق سلام باشد و كلمة سلام در اول جمله قرار گيرد ؛ مثلاً بگويد: «السَّلام عَلَيْكُم» يا «سَلامً عَلَيْكُم»؛ و اگر پاسخ را «عَلَيْكُمُ السَّلام» بدهد صحيح نيست ؛ و در پاسخ سلام زن بگويد: «سَلامً عَلَيْكْ» ؛ يعني كاف را بدون حركت بگويد .
(مسئله 1164) بايد جواب سلام را طوري بگويد كه سلام كننده بشنود . ولي اگر سلام كننده ناشنوا باشد و انسان به طور معمول جواب او را بدهد كافي است ؛ و بنا بر احتياط واجب اگر مي‌تواند با حركات لب يا اشاره بفهماند .
(مسئله 1165) نمازگزار در حال نماز مي‌تواند جواب سلام را به قصد جواب بگويد ؛ و چنانچه به قصد دعا هم بگويد مانعي ندارد .
(مسئله 1166) اگر زن يا مرد نامحرم يا بچه‌اي كه خوب و بد را مي‌فهمد به نمازگزار سلام كند نمازگزار بايد جواب او را بدهد ؛ ولي جواب سلام كسي كه از روي مسخره يا شوخي سلام مي‌كند واجب نيست . و احنياط واجب آن است كه در جواب سلام مرد و زن غير مسلمان ذِمّي بگويد: «سَلام» يا «عَلَيْك»
(مسئله 1167) اگر كسي به نمازگزار غلط سلام كند ، در صورتي كه عرفاً سلام حساب شود بنا بر احتياط جواب او را صحيح بدهد .
(مسئله 1168) اگر كسي به عده‌اي كه در حال نمازند سلام كند پاسخ آن بر همه واجب است ؛ ولي اگر يكي از آنان پاسخ دهد كافي است .
(مسئله 1169) اگر به عده‌اي سلام كند و كسي كه بين آنها مشغول نماز است شك كند كه سلام كننده قصد سلام به او را داشته يا نه ، نبايد جواب دهد ؛ همچنين است اگر بداند قصد او را هم داشته ولي ديگري جواب سلام را بدهد . ولي اگر بداند قصد او را هم داشته و ديگري جواب ندهد بايد جواب او را بدهد .
هفتم: آن‌كه عمداً با صدا بخندد ؛ بلكه خنده صدادار سهوی هم اگر انسان را از صورت نمازگزار خارج نمايد نماز را باطل مي‌كند ؛ ولي تبسم و لبخند نماز را باطل نمي‌كند .
(مسئله 1170) اگر نمازگزار براي جلوگيري از صداي خنده به خود بپيچد و حالش دگرگون شود ـ مثلاً رنگش سرخ شود ـ بنا بر احتياط بايد نماز را دوباره بخواند .
هشتم: آن‌كه براي كار دنيايي عمداً و با صدا گريه كند ؛ و اگر به اختيار خود بي‌صدا نيز گريه كند اشكال دارد ؛ ولي اگر بي‌صدا و بدون اختيار به گريه افتاد و يا براي طلب حاجت مشروع دنيايي از خداوند گريه نمايد اشكال ندارد . و چنانچه براي ترس از خدا و آخرت گريه كند ـ با صدا باشد يا بي‌صدا ـ نه تنها اشكال ندارد بلكه از بهترين اعمال است .
نهم: آن‌كه كاري انجام دهد كه انسان را از صورت نمازگزار خارج كند ؛ كم باشد يا زياد ، عمداً باشد يا از روي اشتباه و فراموشي . ولي كاري كه صورت نماز را به هم نزند مثل اشاره كردن با دست اشكال ندارد .
(مسئله 1171) اگر در بين نماز به قدري ساكت بماند كه نگويند نماز مي‌خواند نمازش باطل مي‌شود .
(مسئله 1172) اگر در بين نماز كاري انجام دهد يا مدتي ساكت شود و شك كند كه نماز به هم خورده يا نه ، نمازش صحيح است .
دهم: خوردن و آشاميدن اگر به‌گونه‌اي باشد كه صورت نماز را بر هم زند و نگويند نماز مي‌خواند ـ از روي عمد باشد يا فراموشي ـ نماز را باطل مي‌كند .
(مسئله 1173) احتياط واجب آن است كه در نماز هيچ چيز نخورد و نياشامد ؛ چه موالات نماز به هم بخورد يا نه ، و چه بگويند نماز مي‌خواند يا نگويند .
(مسئله 1174) اگر در بين نماز غذايي را كه لاي دندانها مانده فرو برد نمازش باطل نمي‌شود ؛ ولي اگر قند يا شكر و مانند اينها در دهان بگذارد يا مانده باشد و در حال نماز كم كم آب شود و فرو رود نمازش اشكال پيدا مي‌كند .
يازدهم: شک در شماره ركعتهای نمازهای دو ركعتی ، سه ركعتی و در دو ركعت اول از نمازهاي چهار ركعتي به‌گونه‌اي كه در شكيات نماز گفته خواهد شد نماز را باطل مي‌كند .
دوازدهم: اگر يكي از ركنهاي نماز را از روي اشتباه يا عمد انجام ندهد يا آن را زياد كند و يا چيزي را كه ركن نيست از روي عمد كم يا زياد نمايد .
(مسئله 1175) اگر بعد از نماز شک كند در بين نماز كاری كه نماز را باطل مي‌كند انجام داده يا نه ، نمازش صحيح است .
مكروهات
(مسئله 1176) مكروه است نمازگزار صورت را ـ به گونه‌اي كه از سمت قبله برنگردد ـ كمي به طرف راست يا چپ برگرداند و نيز مكروه است چشمها را ببندد ، يا به طرف راست و چپ بنگرد ، يا با ريش و دست خود بازي كند و انگشتها را داخل هم نمايد يا موقع خواندن حمد و سوره و گفتن ذكر براي شنيدن حرف كسي ساكت شود ؛ بلكه هر كاري كه خضوع و خشوع را از بين ببرد مكروه مي‌باشد .
(مسئله 1177) هنگامي‌كه انسان خواب‌آلود است و نيز هنگام خودداري از ادرار و مدفوع مكروه است نماز بخواند ؛ همچنين پوشيدن جوراب تنگ كه پا را فشار دهد در نماز مكروه است . و به جز موارد ذكر شده مكروهات ديگري هم در كتابهاي مفصل گفته شده است .