احكام نماز جماعت

در مورد اهميت نماز جماعت روايات و احاديث بسياري از معصومين(علیهم السلام) وارد شده است، پيامبر اكرم(صلی الله علیه و اله و سلم) فرمود: هر كس پشت سر پيش‌نماز عالم نماز بخواند مانند اين است كه پشت سر من نماز خوانده و پشت سر حضرت ابراهيم خليل(ع) نماز بخواند .

امام صادق(علیه السلام) فرمود: نماز در پشت سر پيش‌نماز عالم برابر يک هزار ركعت و پشت سر قرشي (سيد) برابر يک صد ركعت مي‌باشد . [1]

در حديث ديگري پيامبر گرامي اسلام(صلی الله علیه و اله و سلم) فرمود: يک ركعت نماز با جماعت خوانده شود از يكصد هزار ديناري كه در راه خدا به فقرا داده شود بهتر است و سجده‌اي كه مؤمن پشت سر امام همراه با جماعت انجام مي‌دهد از يكصد برده‌اي كه در راه خدا آزاد كند بهتر است .

 و در يكي از احاديث آمده است: اگر يک نفر به امام جماعت اقتدا كند هر ركعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز را دارد ، و اگر دو نفر اقتدا كنند هر ركعت ثواب ششصد نماز را دارد ؛ و هرچه بيشتر شوند ثواب نمازشان بيشتر مي‌شود تا اين‌كه شمار آنان به ده نفر برسد و هرگاه بيشتر از ده نفر باشند ، اگر تمام درياها مركب ، درختها قلم ، و جن و انس و فرشتگان نويسنده شوند توان نوشتن ثواب يك ركعت از آن را نخواهند داشت . [2]

(مسئله 1430) مستحب است نمازهاي يوميه ، عيدين ، نماز ميت ، نماز آيات و نماز استسقاء را به جماعت بخوانند ؛ و در نمازهاي يوميه به ويژه نمازهاي صبح، مغرب ، و عشاء مخصوصاً براي همساية مسجد و كسي كه صداي اذان را مي‌شنود بيشتر سفارش شده است .

(مسئله 1431) پس نمازهاي روزانه ، آيات ، عيدين ، ميت و استسقاء را مي‌توان به جماعت خواند ولي مشروعيت آن در ديگر نمازها ثابت نشده است به جز نماز استسقاء «نماز طلب باران» در هيچ نماز مستحبي ديگر مشروعيت جماعت ثابت نشده بلكه در موارد زيادي چون نوافل ماه رمضان عدم مشروعيت آن ثابت شده است .

(مسئله 1432) كسي كه نمازش را فرادي خوانده اگر نماز جماعت برپا شود مستحب است كه يك بار ديگر آن را با جماعت بخواند و اگر بعداً معلوم شود كه نماز اولي باطل بوده نماز دومش كفايت مي‌كند .

(مسئله 1433) هرگاه جماعت ديرتر از اول وقت برپا مي‌شود مستحب است مؤمنان صبر كنند و نماز خود را با جماعت بخوانند ؛ و نماز جماعت از نماز اول وقت كه فرادي يعني به تنهايي خوانده شود بهتر است ؛ همچنين نماز جماعتي كه مختصر خوانده شود از نماز فرادايي كه آن را طول بدهند بهتر مي‌باشد .

(مسئله 1434) كسي كه نماز خود را در اول وقت فرادي خوانده مستحب است دوباره آن را به جماعت بخواند ـ امام باشد يا مأموم ـ و اگر بفهمد كه نماز اولش باطل بوده نماز دوم او كافي است .

(مسئله 1435) اگر موقعي كه مشغول نماز مستحبي است جماعت برپا شود ، چنانچه اطمينان ندارد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت برسد مستحب است نماز را رها كرده و مشغول نماز جماعت شود ؛ بلكه اگر اطمينان نداشته باشد كه به ركعت اول برسد مستحب است به همين دستور رفتار نمايد .

(مسئله 1436) اگر موقعي كه مشغول نماز سه يا چهار ركعتي است جماعت برپا شود، چنانچه به ركوع ركعت سوم نرفته و اطمينان ندارد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت برسد ، مستحب است به نيت نماز مستحبي نماز را دو ركعتي تمام كند و خود را به جماعت برساند .

(مسئله 1437) الإثنين و مافوقهما جماعه:در غير نماز جمعه و عيدين اقل تعداد افراد جماعت دو نفر باشند نماز جماعت منعقد مي‌شود (يك مأموم و ديگري امام) .

(مسئله 1438) مأموم اقتدا كند به نماز جماعت و نداند كه امام در دو ركعت اولين است يا در دو ركعت آخرين ، حمد و سوره را بخواند معلوم شود كه امام در دو ركعت اخير بوده است حمد و سوره در محلش خوانده شده و اگر معلوم شود امام در دو ركعت اولين بوده است ايضاً حمد و سوره  را خوانده است ضرر ندارد .

      موارد وجوب نماز جماعت

(مسئله 1439) «نماز جمعه» و همچنين نمازهاي «عيد فطر و قربان» ـ هرگاه واجب شوند ـ فقط در صورتي صحيحند كه با جماعت خوانده شوند .

(مسئله 1440) كسي كه به اندازه‌اي وسواس دارد كه عمل به آن حرام يا موجب باطل شدن نماز او مي‌گردد و فقط در صورتي كه نماز را با جماعت بخواند از وسواس راحت مي‌شود ، بايد نماز را با جماعت بخواند .

(مسئله 1441) كسي كه حمد و سوره را نمي‌تواند صحيح ادا كند واجب است در صورت امكان نمازش را با جماعت بخواند .

(مسئله 1442) اگر پدر يا مادر به فرزند خود امر كند كه در جماعت حاضر شود ، چنانچه مخالفت او موجب اذيت و ناراحتي آنان شود واجب است نماز را به جماعت بخواند ؛ و اگر موجب اذيت آنان نشود نيز بنا بر احتياط نماز را به جماعت بخواند و در هر دو صورت قصد استحباب نمايد .

(مسئله 1443) حاضر نشدن به نماز جماعت از روي بي‌اعتنايي جايز نيست ؛ و سزاوار نيست كه انسان بدون داشتن عذر نماز جماعت را ترك نمايد .

      شرايط برگزاري نماز جماعت

(مسئله 1444) نمازهاي مستحبي را نمي‌توان به جماعت خواند؛ مگر «نماز استسقاء» كه براي آمدن باران مي‌خوانند. همچنين نماز «عيد فطر و قربان» را در زمان غيبت ـ بر فرض كه واجب نباشند ـ مي‌توان به جماعت به جا آورد .

(مسئله 1445) هنگامي كه امام جماعت يكي از نمازهاي يوميه خود را مي‌خواند ـ تمام باشد يا شكسته ـ هر يك از نمازهاي يوميه را ـ تمام باشد يا شكسته ـ مي‌توان به او اقتدا كرد؛ ولي اگر امام جماعت آن نماز را احتياطا دوباره مي‌خواند ، فقط در صورتي‌كه احتياط مأموم با امام يكي باشد مي‌تواند به او اقتدا نمايد ؛ مثلا چنانچه امام و مأموم در نماز چهار ركعتي شك بين سه و چهار نمايند و قبل از خواندن نماز احتياط حرف بزنند پس از خواندن يك ركعت نماز احتياط بنا بر احتياط بايد دوباره نمازشان را اعاده نمايند ، و اين چهار ركعت را مي‌توانند به جماعت بخوانند .

(مسئله 1446) اگر امام جماعت مشغول قضاي قطعي يكي از نمازهاي يوميه خود باشد ، مأموم مي‌تواند به او اقتدا نمايد ؛ ولي اگر امام نمازش را احتياطا قضا مي‌كند يا قضاي نماز فرد ديگري را مي‌خواند ـ گرچه براي آن اجرت نگرفته باشد ـ اقتداي به او اشكال دارد .

(مسئله 1447) اگر انسان نداند نمازي را كه امام مي‌خواند يكي از نمازهاي يوميه است يا نماز مستحب، نمي‌تواند به او اقتدا نمايد .

(مسئله 1448) امام يا مأموم اگر بخواهد نمازي را كه به جماعت خوانده دوباره با جماعت بجا آورد خالي از اشكال نيست و احوط ترك است .

     شرايط نماز جماعت

شرط اول: بين امام و مأموم حائل نباشد .

(مسئله 1449) در نماز جماعت بايد بين مأموم و امام جماعت پرده يا چيز ديگري كه مانع صدق ارتباط و يك جماعت بودن است فاصله نشود ؛ همچنين نبايد ميان مأموم و مأموم ديگري كه به واسطة او به امام متصل شده است چنين چيزي فاصله شود . ولي اگر امام جماعت مرد و مأموم زن باشد و بين آن زن و امام يا بين آن زن و مأموم مرد ديگري كه زن به واسطة او به امام متصل شده است پرده يا مانند آن باشد اشكال ندارد ؛ ولي بايد به شكلي باشد كه همة آنان يك اجتماع شمرده شوند .

(مسئله 1450) اگر امام جماعت در محراب باشد و كسي پشت سر او اقتدا نكرده باشد، افرادي كه در دو سمت محراب ايستاده‌اند و به واسطة ديوار محراب امام را نمي‌بينند نمي‌توانند اقتدا نمايند ؛ ولي اگر كسي پشت سر امام اقتدا كرده باشد ، اقتدا كردن كساني كه دو طرف محراب ايستاده‌اند و به آن مأموم متصلند ولي به واسطة ديوار محراب امام را نمي‌بينند بنا بر اقوي صحيح است .

(مسئله 1451) اگر به واسطة طولاني بودن صف اول ، كساني كه دو طرف صف ايستاده‌اند امام جماعت را نبينند مي‌توانند اقتدا كنند ؛ همچنين اگر به واسطة طولاني بودن يكي از صفهاي ديگر كساني كه در دو سمت آن ايستاده‌اند صف جلوي خود را نبيند مي‌توانند اقتدا نمايند .

(مسئله 1452) اگر صفهاي جماعت تا در مسجد برسد ، كسي كه مقابل در و پشت صف ايستاده و نيز كساني كه پشت سر او ايستاده‌اند نمازشان صحيح مي‌باشد ؛ بلكه بنا بر اقوي نماز كساني كه دو طرف او ايستاده‌اند و صف جلو را نمي‌بينند نيز صحيح مي‌باشد .

(مسئله 1453) كسي كه پشت ستون ايستاده اگر از طرف راست يا چپ به وسيلة مأموم ديگر به امام متصل نباشد نمي‌تواند اقتدا كند ؛ ولي اگر از دو طرف يا يك طرف متصل باشد اما با صف جلو اتصال نداشته باشد بنا بر اقوي جماعتش صحيح است .

شرط دوم: جاي ايستادن امام از مأموم بلندتر نباشد .

(مسئله 1454) نبايد جايي كه امام جماعت ايستاده از جاي مأموم بلندتر باشد ؛ ولي اگر زمين سراشيب باشد و امام در طرف بلندتر بايستد ، در صورتي كه سراشيبي آن زياد نباشد بلكه به گونه‌اي باشد كه به آن زمين مسطح بگويند مانعي ندارد .

(مسئله 1455) اگر جاي ايستادن مأموم از جاي امام جماعت بلندتر باشد، در صورتي كه بلندي به مقدار متعارف باشد به گونه‌اي كه همة آنان يک اجتماع شمرده شوند اشكال ندارد ؛ ولي اگر بلندي زياد باشد به شكلي كه همة آنان يك جمعيت شمرده نشوند جماعت اشكال دارد .

شرط سوم: بنا بر احتياط واجب فاصلة بين امام و مأموم ، يا مأمومين با يكديگر بيشتر از يك گام معمولی نباشد .

(مسئله 1456) احتياط واجب آن است كه بين جاي سجدة مأموم و جاي ايستادن امام جماعت بيشتر از يك گام معمولي فاصله نباشد ؛ همچنين اگر انسان به واسطة مأمومي كه جلوي او ايستاده به امام متصل باشد ، بنا بر احتياط واجب بايد فاصلة جاي سجده‌اش از جاي ايستادن او بيشتر از يك گام معمولي نباشد ؛ و احتياط مستحب آن است كه جاي سجدة مأموم با جاي كسي‌كه جلوي او ايستاده بيش از حد لازمِ متعارف فاصله نداشته باشد.

(مسئله 1457) اگر مأموم به واسطة كسي كه سمت راست يا چپ او اقتدا كرده به امام جماعت متصل باشد و از جلو به او متصل نباشد ، بنا بر احتياط واجب بايد با كسي كه سمت راست يا چپ او اقتدا كرده بيشتر از يك گام معمولي فاصله نداشته باشد .

(مسئله 1458) اگر بين كساني كه در صف اول ايستاده‌اند بچة مميزـ يعني بچه‌اي كه خوب و بد را تشخيص مي‌دهد ـ فاصله شود ، چنانچه اطمينان داشته باشند كه نماز او صحيح است مي‌توانند اقتدا كنند ؛ بلكه فاصله شدن يك بچة غير مميز نيز در صورتي كه فاصله كم باشد مانعي ندارد .

شرط چهارم: مأموم جلوتر از امام نايستد .

(مسئله 1459) مأموم نبايد جلوتر از امام جماعت بايستد ؛ و بنا بر احتياط واجب مساوي او هم نباشد ؛ بلكه در تمام حالات كمي از او عقب‌تر باشد.

     وظيفه مأمومين در جماعت

(مسئله 1460) موقعي كه مأموم نيت اقتدا مي‌كند بايد امام جماعت را معين نمايد ؛ ولي دانستن نام و مشخصات او لازم نيست . و چنانچه قصد كند كه نماز خود را با جماعت به امام حاضر عادل اقتدا مي‌كند كافي است .

(مسئله 1461) اگر به قصد اقتدا به شخص خاصي نيت كند و پس از نماز معلوم شود امام جماعت فرد ديگري بوده، چنانچه قصدش اقتدا به امام حاضر بوده و او را نيز داراي شرايط امامت مي دانسته جماعت و نمازش صحيح است ؛ ولي اگر اقتدا را مقيد به همان شخص نموده باشد به شكلي كه اگر ديگري باشد اقتدا نمي‌كند يا اين‌كه ديگري را داراي شرايط امامت نمي‌دانسته ، بايد نمازش را دوباره بخواند ؛ مگر اين‌كه جز ترك حمد و سوره ساير كارهاي نماز را به طور صحيح و كامل انجام داده و ركني را كم يا زياد نكرده باشد كه در اين صورت اعادة نماز لازم نيست .

(مسئله 1462) مأموم نبايد تكبيره الاحرام را پيش از امام بگويد ؛ بلكه احتياط واجب آن است كه تا تكبير امام تمام نشده تكبير نگويد .

(مسئله 1463) مأموم بايد به جز حمد و سوره همة ذكرهاي ديگر نماز را خودش بخواند ؛ ولي اگر ركعت اول يا دوم او ركعت سوم يا چهارم امام باشد ، بايد حمد و سوره را بخواند و بنا بر احتياط حتي «بسم اللّه» آن را نيز آهسته بخواند .

(مسئله 1464) در نماز «صبح و مغرب و عشاء» اگر مأموم در ركعت اول و دوم صداي حمد و سورة امام جماعت را بشنود ـ اگر چه كلمات را تشخيص ندهد ـ بايد حمد و سوره را نخواند ؛ و در صورتي كه صداي امام جماعت را نشنود مستحب است حمد و سوره را بخواند ؛ ولي بايد آهسته بخواند و چنانچه از روي اشتباه بلند بخواند اشكال ندارد .

(مسئله 1465) اگر مأموم بعضي از كلمات حمد وسورة امام را بشنود بنا بر احتياط واجب حمد و سوره را نخواند .

(مسئله 1466) اگر مأموم از روي اشتباه حمد و سوره را بخواند يا خيال كند صدايي را كه مي‌شنود صداي امام نيست و بعد بفهمد صداي امام بوده نمازش صحيح است .

(مسئله 1467) بنا بر احتياط مأموم در ركعت اول و دوم نماز «ظهر و عصر» حمد و سوره را نخواند ؛ و مستحب است به جاي آن ذكر بگويد .

(مسئله 1468) اگر مأموم سلام نماز امام را بشنود يا بداند كه چه وقت سلام مي‌گويد احتياط آن است كه پيش از امام سلام ندهد ؛ مگر اين‌كه عذري داشته باشد . و چنانچه از روي عمد و بدون عذر پيش از امام سلام دهد نمازش خالي از اشكال نيست ؛ ولي اگر از روي اشتباه يا با داشتن عذر پيش از امام سلام دهد نمازش صحيح است و لازم نيست دوباره با امام سلام دهد .

(مسئله 1469) اگر مأموم به جز تكبيره الاحرام و سلام ذكرهاي ديگر نماز را پيش از امام بگويد اشكال ندارد ؛ ولي اگر آنها را بشنود يا بداند امام چه وقت مي‌گويد بنا بر احتياط مستحب پيش از امام نگويد .

(مسئله 1470) مأموم بايد غير از آنچه در نماز خوانده مي‌شود كارهاي ديگر آن را   ـ مانند ركوع و سجود ـ كمي بعد از امام جماعت به جا آورد ؛ و اگر از روي عمد پيش از امام يا دقيقاً همزمان با او و يا با فاصلة طولاني پس از او انجام دهد صحت نمازش محل اشكال است .

(مسئله 1471) كسي كه از روي اشتباه جلوتر از امام به ركوع رفته است سه صورت دارد:

1ـ چنانچه به گونه‌اي باشد كه اگر برگردد مقداري از قرائت امام را درک مي‌كند ، بنا بر احتياط واجب برگردد و از امام پيروي كند و پس از اتمام نماز بنا بر احتياط نمازش را دوباره بخواند ؛ و اگر از روي عمد برنگردد بنا بر احتياط واجب نمازش را با جماعت تمام كند و دوباره هم بخواند .

2ـ چنانچه طوري باشد كه اگر برگردد به چيزي از قرائت امام نمي‌رسد ولي قيام امام را درك مي‌كند ، بنا بر احتياط سربردارد و با امام به ركوع رود و نماز را تمام كند و دوباره هم بخواند ؛ واگر از روي عمد سر برندارد تا امام برسد صحت نمازش محل اشكال است ؛ ولي اگر از روي اشتباه برنگردد نمازش صحيح است و در هر دو صورت در ركوع اشتباهي نيز ذكر ركوع را به صورت كوتاه بگويد .

3ـ چنانچه بداند كه اگر برگردد قيام امام را درك نمي‌كند ، لازم نيست برگردد و نمازش صحيح است .

(مسئله 1472) اگر از روي اشتباه پيش از امام جماعت به سجده رود بنا بر احتياط سر بردارد و با امام سجده نمايد ؛ و بنا بر احتياط در سجدة اشتباهي نيز ذكر سجده را به صورت كوتاه بگويد و نمازش را دوباره بخواند . ولي اگر از روي اشتباه سر برنداشت نمازش صحيح است .

(مسئله 1473) كسي كه از روي اشتباه جلوتر از امام سر از ركوع يا سجده برداشته ، چنانچه امام هنوز در ركوع يا سجده باشد بنا بر احتياط واجب برگردد و از امام پيروي كند؛ و اضافه شدن يك ركوع يا سجده در چنين موردي نماز را باطل نمي‌كند . اما اگر پيش از آن‌كه به ركوع برسد امام سر از ركوع بردارد ، بنا بر احتياط واجب بايد نماز را تمام كند و دوباره هم بخواند ؛ همچنين است اگر در هر دو سجدة يك ركعت چنين اتفاق بيافتد .

(مسئله 1474) كسي‌كه جلوتر از امام سر از ركوع يا سجده برداشته ، چنانچه‌از روي اشتباه يا به خيال اين‌كه به ركوع يا سجده امام نمي‌رسد برنگردد نمازش صحيح است .

(مسئله 1475) اگر امام جماعت در ركعتي كه قنوت ندارد از روي اشتباه قنوت بخواند يا در ركعتي كه تشهد ندارد اشتباهاً تشهد بخواند ، مأمومين بايد به طوري كه نمازشان باطل نشود او را به اشتباه خود آگاه نمايند ؛ و اگر توان آگاه كردن او را ندارند نبايد قنوت و تشهد را بخوانند ولي نمي‌توانند پيش از امام به ركوع روند يا پيش از ايستادن امام بايستند؛بلكه بايد صبر كنند تا قنوت يا تشهد امام تمام شود و بقية نماز را با او بخوانند .

(مسئله 1476) اگر مأموم بداند نماز يكصف از صفهاي جلو باطل است در صفهاي بعد نمي‌تواند اقتدا كند ؛ ولي اگر شك داشته باشد كه نماز آنان صحيح است يا نه ، مي‌تواند اقتدا نمايد .

(مسئله 1477) بعد از تكبيره الاحرام امام جماعت چنانچه صفهاي جلو آمادة نماز و گفتن تكبير باشند كساني كه در صفهاي بعد ايستاده‌اند مي‌توانند تكبير بگويند ؛ ولي احتياط مستحب آن است كه صبر كنند تا تكبير صفهاي جلو تمام شود .

(مسئله 1478) اگر اول نماز يا بين حمد و سوره اقتدا كند و پيش از آن‌كه به ركوع رود امام جماعت سر از ركوع بردارد ، نماز او به طور جماعت صحيح است و بايد ركوع كرده و خود را به جماعت برساند .

(مسئله 1479) اگر در حالي كه امام جماعت در ركوع است به او اقتدا كند يكي از سه حالت را دارد:

1ـ چنانچه به ركوع امام جماعت برسد ـ گرچه ذكر امام جماعت تمام شده باشد ـ نمازش به جماعت صحيح است و يك ركعت حساب مي‌شود .

2ـ اگر در حال خم شدن او امام جماعت از ركوع برخيزد و يا شک كند كه به ركوع امام جماعت رسيده يا نه ، جماعتش باطل مي‌شود و بنا بر احتياط واجب بايد ركوع را تمام نمايد و به سجده رود و نماز را فرادي تمام كند و دوباره نمازش را بخواند .

3ـ اگر پيش از آن‌كه به اندازه ركوع خم شود امام سر از ركوع بردارد ، بنا بر احتياط بايستد تا امام سجده‌هاي خود را به جا آورد و براي ركعت بعد برخيزد و مأموم ركعت بعد امام را ركعت اول خود حساب نمايد ؛ ولي اگر ركعت آخر امام بوده يا اين‌كه برخاستن امام جماعت به اندازه‌اي طول مي‌كشد كه اين شخص از حالت جماعت خارج مي‌شود ، بايد قصد فرادي كرده و نمازش را به تنهايي تمام نمايد .

(مسئله 1480) كسي كه پس از شروع نماز جماعت وارد مي‌شود و اقتدا مي‌كند ، در صورتي كه نماز امام و مأموم چهار ركعتي باشد داراي چند حالت است:

1ـ اگر مأمومين ساكت ايستاده‌اند و ركعت اول يا دوم جماعت است ، او هم به نيت نمازي كه قصد داشته اقتدا كند و ساكت بايستد ؛ پس اگر امام بعد از خواندن حمد و سوره قنوت نخواند معلوم مي‌شود ركعت اول جماعت بوده ، و او هم بقية نماز را همراه امام تمام نمايد .

2ـ اگر امام پس از خواندن حمد وسوره قنوت بخواند ركعت دوم جماعت است ، پس او هم به قصد متابعت قنوت را با امام بخواند و بعد از ركوع و دو سجده در حال تشهدِ امام بنا بر احتياط به حالت نيم خيز (زانوها و كف پا را از زمين بلند كرده ، روي انگشتان دست و پا بنشيند) ، و مي‌تواند ذكر تشهد را با امام بخواند و پس از برخاستن حمد و سوره را خوانده و همراه با امام به ركوع رود ؛ و اگر مي‌داند با خواندن حمد و سوره به ركوع سوم امام نمي‌رسد فقط حمد را بخواند و خود را به ركوع يا سجدة امام برساند ـ ولي اگر در سجده به امام برسد احتياطاً نماز را دوباره بخواند ـ و پس از ركوع و دو سجده واجبات تشهد را به جا آورده و براي ركعت سوم همراه امام برخيزد و تسبيحات را سه مرتبه بخواند ـ و چنانچه مي‌ترسد به ركوع ركعت چهارم امام نرسد بنا بر احتياط تسبيحات را سه مرتبه با عجله بخواند و به يك مرتبه اكتفا نكند ـ و ركوع و دو سجده را با امام به جا آورده و هنگام تشهد و سلام نمازِ امام بنا بر احتياط به حالت نيم خيز بنشيند ، و مي‌تواند در آن حال ذكر تشهد را با امام بخواند ولي سلام را نگويد و پس از سلامِ امام برخيزد و نماز خود را ادامه دهد .

3ـ اگر امام و مأمومين مشغول خواندن تسبيحات باشند و مي‌داند چنانچه بخواهد اقتدا كند و حمد را بخواند به ركوع امام نمي‌رسد ، بنا بر احتياط واجب صبر كند تا هنگامي‌كه امام به ركوع رفت اقتدا كرده و به ركوع رود ، و اين ركعت را ركعت اول خود حساب نمايد ؛ پس اگر امام بعد از ركوع و دو سجده برخاست معلوم مي‌شود ركعت سوم جماعت بوده ، او هم به قصد ركعت دوم برخيزد و حمد و سوره بخواند و خود را به ركوع امام برساند ؛ و اگر به اندازة كافي وقت ندارد فقط حمد بخواند و سوره و قنوت را ترك نمايد و پس از ركوع و دو سجده تشهد را به حال معمول به جا آورده و هنگام سلام نماز امام به حالت نيم خيز بنشيند ، و پس از سلامِ امام برخيزد و نماز خود را به تنهايي ادامه دهد و اگر امام پس از تسبيحات و به جا آوردن ركوع و دو سجده مشغول تشهد شود معلوم مي‌شود ركعت آخر نماز جماعت است ؛ پس بايد بنا بر احتياط به حالت نيم خيز بنشيند ، و مي‌تواند در آن حال ذكر تشهد را با امام بخواند ولي سلام را نگويد و پس از سلام امام برخيزد و بقية نماز را به تنهايي بخواند .

(مسئله 1481) اگر تعداد ركعات نماز امام با تعداد ركعات نماز مأموم تفاوت داشته باشد ـ مثلاً امام نماز چهار ركعتي مي‌خواند و مأموم بخواهد نماز دو ركعتي بخواند ـ چنانچه مأموم پس از شروع نماز جماعت وارد شود مي‌تواند اقتدا نمايد و نماز خود را همراه با جماعت به جا آورد ؛ ولي بايد موارد زير را رعايت نمايد:

1ـ وقتي امام مشغول خواندن حمد و سوره است مأموم مي‌تواند اقتدا كند ، و چنانچه امام در ركعت دوم باشد مأموم به قصد متابعت قنوت را با امام بخواند .

2ـ وقتي‌امام در ركعت سوم يا چهارم باشد و تسبيحات مي‌خواند مأموم مي‌تواند اقتدا كند ؛ ولي بايد حمد را بخواند و چنانچه بداند اگر اقتدا كند و حمد را بخواند به ركوع امام نمي‌رسد ، بنا بر احتياط واجب بايد صبر كند تا امام به ركوع رود آن‌گاه اقتدا نمايد .

3ـ پس از آن‌كه مأموم اقتدا كرد ، چنانچه امام مشغول تشهد شود و مأموم در ركعتي باشد كه تشهد ندارد بنا بر احتياط بايد به حالت نيم خيز بنشيند ، و مي‌تواند در آن حال ذكر تشهد را با امام بخواند ؛ پس اگر امام براي ركعت بعد برخاست او هم برخيزد و نماز را با جماعت طبق دستوري كه گفته شد ادامه دهد ؛ و اگر امام سلام نماز را داد او سلام را نگويد و به حال نيم خيز صبر كند تا نماز امام تمام شود ؛ آن‌گاه برخاسته و بقية نماز را تنها به جا آورد .

(مسئله 1482) اگر در ركعت سوم يا چهارم امام اقتدا كند بايد حمد و سوره را بخواند ؛ و چنانچه براي سوره وقت ندارد بايد حمد را تمام كند و در ركوع يا سجده خود را به امام برساند ؛ ولي اگر در سجده به امام برسد احتياطاً نماز را دوباره بخواند .

(مسئله 1483) كسي كه مي‌داند اگر سوره يا قنوت را بخواند در ركوع به امام نمي‌رسد بايد آن را نخواند ؛ و اگر بخواند محل اشكال است .

(مسئله 1484) كسي كه اطمينان دارد اگر سوره را شروع كند يا تمام نمايد به ركوع امام مي‌رسد ، احتياط واجب آن است كه سوره را شروع‌كند يا اگر شروع كرده تمام نمايد.

(مسئله 1485) كسي كه يقين دارد اگر سوره را بخواند به ركوع امام مي‌رسد ، چنانچه سوره را بخواند و به ركوع نرسد نمازش صحيح است .

(مسئله 1486) اگر امام جماعت ايستاده باشد و مأموم نداند كه در كدام ركعت است مي‌تواند اقتدا كند ؛ ولي بايد حمد و سوره را به قصد قربت بخواند . و اگر چه بعد بفهمد كه امام جماعت در ركعت اول يا دوم بوده نمازش صحيح است .

(مسئله 1487) اگر به خيال اين‌كه امام جماعت در ركعت اول يا دوم است حمد و سوره را نخواند و پس از ركوع بفهمد كه در ركعت سوم يا چهارم بوده ، نمازش صحيح است و احتياطاً بعد از نماز دو سجدة سهو به جا آورد ؛ ولي اگر پيش از ركوع بفهمد بايد حمد و سوره را بخواند ؛ و اگر وقت ندارد فقط حمد را بخواند و در ركوع يا سجده خود را به امام برساند ؛ هر چند در صورتي كه در سجده به امام برسد احتياطاً نمازش را دوباره بخواند .

(مسئله 1488) اگر به خيال اين‌كه امام جماعت در ركعت سوم يا چهارم است حمد و سوره يا مقداري از آن را بخواند و پيش از ركوع يا بعد از آن بفهمد كه در ركعت اول با دوم بوده نمازش صحيح است .

(مسئله 1489) اگر هنگامي‌كه امام جماعت مشغول خواندن تشهد آخر نماز است وارد شود و بخواهد به ثواب جماعت برسد ، پس از نيت و گفتن تكبيره الاحرام به حال نيم‌خيز بنشيند و تشهد را به قصد ذكر مطلق (بدون قصد وجوب يا استحباب؛ بلكه به قصد ذكري كه در نماز دستور داده‌اند) با امام بخواند ولي سلام را نگويد و صبر كند تا امام سلام نماز را بدهد ؛ سپس بايستد و بدون آن‌كه دوباره نيت كند و تكبير بگويد ، حمد و سوره را بخواند و آن را ركعت اول خود حساب نمايد .

     نيت فرادي در جماعت

(مسئله 1490) نيت فرادي در نماز جماعت محل اشكال است ؛ مخصوصاً اگر از اول نماز چنين قصدي داشته باشد . ولي انسان در حال ضرورت و عذر مي‌تواند نيت فرادي كرده و از امام جماعت جلو بيافتد و نماز خود را به تنهايي تمام نمايد .

(مسئله 1491) اگر در بين نماز جماعت به واسطة عذري قصد فرادي نمايد نبايد دوباره نيت جماعت كند ؛ بلكه اگر مردد شود كه فرادي كند يا نه و بعد بلافاصله تصميم بگيرد نماز را با جماعت تمام نمايد ، باقي ماندن او به جماعت محل اشكال است ولي نمازش صحيح است .

(مسئله 1492) اگر شک كند نيت فرادي كرده يا نه و خود را در حال جماعت مي‌يابد ، بنا بگذارد كه نيت فرادي نكرده است .

(مسئله 1493) اگر مأموم به واسطة عذري در بين حمد و سورة امام جماعت نيت فرادي نمايد بنا بر احتياط واجب حمد و سوره را از اول بخواند ؛ بلكه اگر پس از حمد و سورة امام جماعت و پيش از ركوع نيز نيت فرادي نمايد بنا بر احتياط حمد و سوره را به قصد قربت مطلقه بخواند .

(مسئله 1494) اگر بعد از شروع به نماز بين مأموم و امام جماعت ، يا بين مأموم و كسي كه مأموم به واسطة او به امام جماعت متصل است پرده يا چيز ديگري حائل گردد يا بيشتر از يك گام معمولي فاصله شود ، بنا بر احتياط قصد فرادي نمايد و نمازش صحيح است .

(مسئله 1495) اگر نماز همة كساني كه در صف جلو هستند تمام شود يا همه نيت فرادي نمايند ، چنانچه فاصله به اندازه يک گام نباشد نماز صف بعد به‌طور جماعت صحيح است ؛ و چنانچه بيشتر از اين مقدار باشد بنا بر احتياط كساني كه در صف بعد هستند قصد فرادي كنند و نمازشان صحيح است .

(مسئله 1496) اگر نماز امام تمام شود و مأموم مشغول تشهد يا سلام اول باشد ، لازم نيست نيت فرادي نمايد .

(مسئله 1497) اگر هنگام برپايي نماز جماعت كسي به صورت فرادي نماز بخواند و اين عمل او موجب خدشه وارد آمدن به جماعت با تفسيق امام جماعت باشد صحت نمازش محل اشكال است .

     شرايط امام جماعت

(مسئله 1498) امام جماعت بايد:

 1ـ عاقل

2ـ عادل

3ـ دوازده امامي

3ـ حلال زاده

5ـ و بنا بر احتياط واجب بالغ باشد .

6ـ حد شرعي ـ از روي استحقاق ـ دربارة او اجرا نشده باشد .

7ـ قرائتش صحيح باشد ، در خواندن حمد وسوره و ديگر ذكرهاي نماز و نيز در به‌جا آوردن افعال نماز غلط و ايرادي نداشته باشد ؛ و اگر مأمومين مرد يا مرد و زن هستند امام جماعت نيز بايد مرد باشد .

(مسئله 1499) امامت زن براي زن هر چند خالي از اشكال نيست ، ولي بنا بر اقوي جايز است ؛ گرچه در غير از نماز ميت كراهت دارد .

(مسئله 1500) اقتدا كردن بچه مميز كه خوب و بد را مي‌فهمد به بچة مميز ديگر خالي از اشكال نيست ؛ مگر اينكه به اميد ثواب يا براي تمرين باشد .

(مسئله 1501) پشت سر كسي‌كه عدالتش مشكوك باشد نمي‌توان نماز خواند ، بلكه بايد عدالت او محرز شود . عدالت عبارت از بودن انسان در صراط مستقيم دين و پايبندي شديد انسان به احكام دين است كه موجب اجتناب از گناهان كبيره باشد .

(مسئله 1502) گناهان كبيره گناهاني است كه خداوند متعال براي آنها وعده آتش داده است ، آنها بسيار هستند كه در لسان كتاب و سنت در مورد خودش بيان شده است .

(مسئله 1503) كسي‌كه در اثر ضعف ديانت، مكرر به گناه مي‌افتد اگر چه فوراً نادم شود و توبه كند عدل بودن او مورد تأمل است .

(مسئله 1504) عدالت امام جماعت از دو راه ثابت می‌شود:

1ـ شهادت دو مرد عادل ؛ به شرط آن‌كه دو يا حتي يك مرد عادل ديگر كه گفته او موجب وثوق است خلاف آنها شهادت ندهند .

2ـ اطمينان انسان به عدالت او؛ خواه از راه معاشرت با او حاصل شود ، يا از شهادت يك مرد عادل ، يا اقتدا كردن دو مرد عادل يا عده‌اي از مردم مؤمن به او و يا تأييد عدالت او توسط جماعتي از مردم .

(مسئله 1505) اگر شک كند امام جماعتي را كه عادل مي‌دانسته از عدالت بيرون رفته يا نه ، مي‌تواند به او اقتدا نمايد .

(مسئله 1506) اگر مأموم پس از نماز بفهمد كه امام عادل نبوده و يا واجد شرايط ياد شده نبوده يا به جهتي نمازش باطل بوده ـ مثلاً بدون وضو نماز خوانده است ـ نمازش صحيح است .

(مسئله 1507) هرگاه بداند نماز امام باطل است ـ اگر چه خود امام متوجه نباشد ـ نمي‌تواند به او اقتدا كند .

(مسئله 1508) اگر مأموم در صحت قرائت امام جماعت شك كند ، در صورتي كه شك او به گونه‌اي باشد كه بتواند حمل بر صحت نمايد مي‌تواند اقتدا كند .

(مسئله 1509) اگر امام جماعت پس از نماز يا در بين آن بفهمد كه نمازش باطل بوده لازم نيست به مأمومين اطلاع دهد و نماز مأمومين صحيح است ؛ ولي اگر در بين نماز متوجه شود ، ادامه صورت نماز توسط امام جماعت محل اشكال است .

(مسئله 1510) كسي‌كه ايستاده نماز مي‌خواند بنا بر احتياط نمي‌تواند به كسي‌كه نشسته يا خوابيده نماز مي‌‌خواند اقتدا نمايد ؛ و كسي هم كه نشسته نماز مي‌خواند بنا بر احتياط نمي‌تواند به كسي‌كه خوابيده نماز مي‌خواند اقتدا كند . ولي كسي‌كه نشسته نماز مي‌خواند مي‌تواند به فرد ديگري كه او هم نشسته نماز مي‌خواند اقتدا نمايد .

(مسئله 1511) اگر امام جماعت به واسطة عذري با تيمم و وضوي جبيره‌اي نماز بخواند مي‌توان به او اقتدا كرد ؛ ولي اگر به‌واسطة عذر با لباس نجس نماز بخواند ، يا نتواند از بيرون آمدن ادرار يا مدفوع خود جلوگيري كند يا داراي يكي از عذرهاي ديگر باشد بنا بر احتياط واجب نمي‌توان به او اقتدا نمود .

(مسئله 1512) بنا بر احتياط كساني‌كه حد شرعي خورده‌اند و كساني‌كه بيماري خوره يا پيسي نمايان دارند نبايد امام جماعت شوند .

     مستحبات نماز جماعت

(مسئله 1513) بنا بر احتياط اگر مأموم يك مرد باشد طرف راست امام جماعت بايستد ؛ و اگر يك زن باشد در طرف راست امام به گونه‌اي بايستد كه جاي سجده‌اش مساوي زانو يا قدم امام باشد و يا اين‌كه پشت سر امام بايستد ؛ و چنانچه مأمومين يك مرد و يك زن يا يك مرد و چند زن باشند ، مرد در طرف راست امام و بقيه پشت سر امام بايستند و اگر چند مرد يا چند زن باشند پشت سر امام بايستند ؛ و اگر چند مرد و چند زن باشند ، مردها پشت سر امام و زنها پشت سر مردها بايستند .

(مسئله 1514) اگر امام و مأموم هر دو زن باشند احتياط آن است كه امام كمي جلوتر بايستد .

(مسئله 1515) مستحب است امام در وسط صف بايستد و اهل علم و كمال و تقوا در صف اول بايستند .

(مسئله 1516) مستحب است صفهاي جماعت منظم بوده و بين كساني‌كه در يك صف ايستاده‌اند فاصله نباشد و شانه‌هاي آنان در رديف يكديگر باشد .

(مسئله 1517) مستحب است پس از گفتن «قَدْ قامَتِ الصَّلاة» مأمومين برخيزند .

(مسئله 1518) مستحب است امام جماعت حال مأمومي را كه از همه ضعيف‌تر است رعايت نمايد و عجله نكند تا افراد ضعيف به او برسند ؛ همچنين قنوت و ركوع و سجود را طول ندهد ، مگر اين‌كه بداند همة مأمومين به اين امر تمايل دارند .

(مسئله 1519) مستحب است امام جماعت در حمد و سوره و ذكرهايي كه بلند مي‌خواند صداي خود را به قدري بلند كند كه مأمومين بشنوند ؛ ولي بايد بيش از اندازة متعارف صدا را بلند ننمايد .

(مسئله 1520) اگر امام جماعت هنگام ركوع متوجه شود فردي تازه رسيده و مي‌خواهد اقتدا نمايد مستحب است ركوع را دو برابر هميشه طول بدهد و سپس برخيزد ؛ هر چند فرد ديگري هم براي اقتدا وارد شده باشد .

     مكروهات

(مسئله 1521) اگر در صفهاي جماعت جا باشد مكروه است نمازگزار تنها بايستد .

(مسئله 1522) مكروه است مأموم ذكرهاي نماز را به گونه‌اي بگويد كه امام بشنود .

(مسئله 1523) مسافري كه نماز «ظهر و عصر و عشاء» را دو ركعتي مي‌خواند مكروه است در اين نمازها ـ با وجود مسافر ـ به كسي‌كه مسافر نيست اقتدا كند ؛ همچنين كسي‌كه مسافر نيست مكروه است در اين نمازها ـ با وجود غير مسافر ـ به مسافر اقتدا نمايد ؛ پس بهتر است مسافر به مسافر ، و حاضر به حاضر اقتدا نمايد .

(مسئله 1524) مراد از كراهت در عبادات به معناي اقل الثواب مي‌باشد نه به معناي وجود مفسده ، بدين معنا كه آن عبادت يا آن عمل مكروه انجام آن ثواب كمتر دارد نسبت به عمل غير مكروه .

_________________________