وقوف به مشعر
چهارم از واجبات حج تمتّع: «وقوف در مشعر» است.
(مسئله 516) شخص حاج پس از انجام وقوف به عرفات، در مغرب شب عيد بايد به طرف مشعر الحرام كوچ كند به نحوي كه نماز مغرب و عشا را در مشعر بخواند؛ و آن را «مُزْدَلِفَه» نيز مي‌نامند. و آن بياباني است كه بين «مأزمين» [1] و «حياض و وادي مَحَسَّر» واقع شده است.
و اين حدود سه گانه خارج از مشعر است و وقوف در آنها كافي نيست؛ مگر در صورت ازدحام و كثرت جمعيت كه در اين صورت وقوف در «مأزمين» مانعي ندارد.
(مسئله 517) وقوف در مشعر نيز از اركان حج است كه اگر عمدا آن را به طور كلي ترك كند حج او باطل است؛ و وقت آن از طلوع فجر شب دهم است تا طلوع آفتاب. و هر چند وقوف در همة اين وقت واجب است، ولي آنچه ركن است وقوف در جزئي از اين وقت مي‌باشد؛ هر چند يك دقيقه باشد.
(مسئله 518) وقوف در مشعر نيز مانند وقوف در عرفات از عبادات است و بايد با نيّت و قصد قربت و اخلاص آن را بجا آورد؛ و اگر براي ريا يا مقاصد ديگر انجام شود باطل است.
(مسئله 519) بنابراحتياط واجب در مشعر ذكر خدا را ترك نكند؛ هر چند مختصر باشد. و بر پيامبر(صلی الله علیه و آله) و آل او نيز صلوات بفرستد.
(مسئله 520) بنابراحتياط واجب بايد شب دهم را نيز تا طلوع فجر در مشعر به سر برد و آن را «بيتوته در مشعر» مي‌نامند. و آن هم بايد با نيّت و قصد قربت واقع شود؛ هر چند ترك آن موجب بطلان حج نيست در صورتي‌كه وقوف بعد از طلوع فجر را انجام دهد.
(مسئله 521) جايز است كمي پيش از طلوع آفتاب از مشعر به طرف مني حركت كند؛ ولي بنابراحتياط به نحوي حركت كند كه پيش از طلوع آفتاب وارد وادي مُحسَّر كه متصل به مشعر است نشود.
(مسئله 522) جايز است براي اشخاص ضعيف و معذور ـ مانند: زنان و بچه‌ها و پيرمردان و بيماران و كساني كه براي پرستاري و راهنمايي آنان لازم است و همچنين كساني‌كه ترسانند ـ وقوف در مشعر را در شب انجام دهند و شبانه به طرف مني كوچ كنند؛ ولي بنابراحتياط واجب پيش از نصف شب حركت نكنند؛ و اگر بتوانند تا جايي كه ممكن است بمانند و مانند ديگران وقوف را پس از طلوع فجر انجام دهند بهتر است. و مخفي نماند كساني‌كه حجشان نيابتي است و موظفند فرائض و واجبات حج را به نحو كامل انجام دهند، مشكل است به عنوان راهنمايي و پرستاري زنان و ضعيفان شب كوچ كنند و به وقوف اضطراري اكتفا كنند؛ بلكه اين اشكال نسبت به خود ضعيفان نيز اگر حجشان نيابتي باشد جاري است.
(مسئله 523) اگر در اثر فراموشي يا عذري ديگر وقوف از طلوع فجر تا طلوع آفتاب را به طور كلي ترك كند، كافي است از طلوع آفتاب تا ظهر روز عيد ـ هر چند مدت كمي باشد ـ در مشعر وقوف كند. و اين وقوف اضطراري مشعر است؛ و اگر اين را عمدا ترك كرد، حجش باطل است.
(مسئله 524) از آنچه گذشت معلوم شد براي وقوف در مشعر سه وقت است: يك وقت اختياري و دو وقت اضطراري. 1ـ وقت اختياري آن از طلوع فجر روز عيد است تا طلوع آفتاب. 2ـ وقت اضطراري اول، شب عيد است براي زنان و كودكان و ضعيفان. 3ـ وقت اضطراري دوم از اول آفتاب روز عيد است تا ظهر، براي كساني‌كه در اثر عذر هيچ يك از دو وقت اول را درك نكرده‌اند.
(مسئلة 525) چون وقوف به عرفات دو وقت دارد: اختياري و اضطراري، و وقوف به مشعر سه وقت دارد: اختياري و اضطراري شبانه و روزانه، پس جمع آنها پنج مي‌شود؛ و براي شخص حاج به ملاحظة درك و عدم درك آنها دوازده صورت فرض مي‌شود:
يك صورت اينكه هيچ كدام را به هيچ نحو درك نكند. و شش صورت اينكه هر دو وقوف را به نحوي درك كند؛ زيرا با ضرب دو وقت عرفات در سه وقت مشعر شش صورت مركب به دست مي‌آيد. و پنج صورت اينكه فقط يكي از وقتهاي پنجگانه را درك كند.
اجمال احكام صورتهای دوازده‌گانه:
اول: هيچ يك از دو وقوف را به هيچ نحو درك نكند؛ در اين صورت بدون اشكال حج او باطل است؛ و بايد با همان احرام عمرة مفرده بجا آورد و بنابراحتياط نيّت خود را به عمرة مفرده برگرداند؛ و اگر گوسفند يا شتر همراه داشته آن را نيز احتياطا قرباني كند. و مي‌تواند بلكه مستحب است با حجاج در مني به حال احرام بماند و بعد اعمال عمرة مفرده را بجا آورد و از احرام خارج شود.
پس اگر ترك دو وقوف از روي عمد بوده، بايد در سال بعد حج را بجا آورد؛ همچنين است اگر عمدي نبوده ولي استطاعت او باقي ماند يا از سالهاي گذشته حج براو ثابت شده است. و اگر حج او حج تمتّع بوده، عمرة تمتّع را نيز در سال بعد بايد اعاده نمايد.
و در همة صورتهاي آينده كه حكم به بطلان حج مي‌شود اين دستور جاري است.
و اعمال عمرة مفرده ـ چنانكه سابقا گفته شد ـ علاوه بر احرام عبارت است از: «طواف، نماز طواف، سعي بين صفا و مروه، تقصير يا حلق و طواف نساء و نماز آن ».
دوم: وقوف اختياري عرفات و وقوف اختياري مشعر را درك كند؛ در اين صورت حج او بدون اشكال صحيح است.
سوم: وقوف اختياري عرفات و اضطراري مشعر را در روز عيد درك كند؛ پس اگر وقوف اختياري مشعر را عمدا ترك كرده است حج او باطل است، و گرنه صحيح است.
چهارم: وقوف اختياري مشعر را با اضطراري عرفات درك كند؛ پس اگر وقوف اختياري عرفات را عمدا ترك كرده است حج او باطل است و الّا صحيح است.
پنجم: وقوف اختياري عرفات را با اضطراري مشعر در شب عيد درك كند؛ پس اگر ترك وقوف اختياري مشعر در اثر يكي از عذرها بوده حج او صحيح است. و سابقا در «مسئله 522» گفته شد كه زنان و پيرمردان و كودكان و مريضها از معذورين محسوبند كه مي‌توانند در شب وقوف كنند و پس از نيمه شب رهسپار مني شوند. و اگر ترك وقوف اختياري مشعر از روي علم و عمد بدون عذر بوده، هر چند بنابر مشهور حج او صحيح است، ولي بنابراحتياط واجب حج تمتّع و عمرة مفرده را به قصد ما في‌الذّمه (از حج تمتّع و عمره) انجام دهد و در سال بعد نيز حج را اعاده نمايد. و لازم نيست طواف و نماز و سعي و طواف نساء را تكرار كند؛ بلكه مي‌تواند آنها را يكبار به قصد ما في‌الذّمه بجا آورد.
ششم: وقوف اضطراري عرفات را با اضطراري مشعر در روز عيد درك كند. پس اگر وقوف اختياري آن دو يا يكي از آنها را عمدا ترك كرده است حج او باطل است. و اگر از روي عمد نبوده بنابر اقوي حج او صحيح است؛ هر چند احوط اعادة حج است در سال بعد اگر شرايط آن باقي بماند يا از سالهاي سابق حج بر او ثابت شده است.
هفتم: وقوف اضطراري عرفات و اضطراري مشعر را در شب عيد درك كند؛ پس اگراز قبيل معذورين عمومي يعني زنان و كودكان و پيرمردان و بيماران باشد و وقوف اختياري عرفات را عمدا ترك نكرده باشد ظاهرا حج او صحيح است؛ و اگر وقوف اختياري عرفات را عمدا ترك كرده است حجش باطل است.
و اگر از معذورين عمومي نباشد، پس اگر وقوف اختياري عرفات را عمدا ترك كرده است بدون اشكال حج او باطل است؛ و اگر وقوف اختياري مشعر را عمدا ترك كرده باشد يا ترك هيچ كدام از روي عمد نبوده، به احتياط واجبِ ياد شده در صورت پنجم عمل نمايد.
هشتم: فقط وقوف اختياري عرفات را درك كند. پس اگر وقوف در مشعر را عمدا ترك كرده است حج او باطل است؛ و گرنه احوط تمام كردن حج و اعادة حج است در سال بعد.
نهم: فقط وقوف اضطراري عرفات را درك كند؛ در اين صورت ظاهرا حج او باطل است.
دهم: فقط وقوف اختياري مشعر را درك كند؛ پس اگر وقوف به عرفات را عمدا ترك كرده است حج او باطل است، و گرنه صحيح است.
يازدهم: فقط وقوف اضطراري مشعر را در روز عيد درك كند. پس اگر وقوف به عرفات يا وقوف اختياري مشعر را عمدا ترك كرده است حج او باطل است؛ و گرنه احوط اتمام حج و اعادة حج است، هر چند صحّت آن خالي از وجه نيست.
دوازدهم: فقط وقوف اضطراري مشعر را در شب عيد درك كند. پس اگر وقوف به عرفات را عمدا ترك كرده است حج او باطل است؛ و اگر از روي عمد نبوده، پس اگر از قبيل معذورين عمومي باشد ظاهرا حج او صحيح است، هر چند احوط اعاده است؛ و اگر از معذورين عمومي نباشد به احتياط ياد شده در صورت پنجم عمل نمايد.
(مسئله 526) اگر كسي در بياباني به گمان اينكه از عرفات است وقوف كند و بعد معلوم شود از عرفات نبوده و اشتباه كرده است، پس اگر وقت وقوف اضطراري باقي است، بايد وقوف اضطراري را انجام دهد؛ و اگر وقت وقوف اضطراري نيز گذشته است حكم او مانند حكم كسي است كه از روي عذر وقوف به عرفات را ترك كرده باشد. همچنين است حكم كسي‌كه در محلي به گمان اينكه مشعر است وقوف كند و بعد معلوم شود اشتباه كرده است.
(مسئله 527) خدمه‌اي كه حجشان حج نيابتي است و با زنان و معذورين عمومي پيش از طلوع فجر به مني مي‌روند، ولي خود را پيش از طلوع آفتاب به مشعر مي‌رسانند و وقوف به مشعر را به مقداري كه ركن است درك مي‌كنند، حج آنان صحيح است و ذمّة كسي‌كه حج براي او بجا آورده‌اند بري مي‌شود؛ ولي علاوه بر اينكه معصيت كرده‌اند در صورتي‌كه اجارة آنان در مقابل همة اعمال بوده است نسبت به مقداري از مال الاجاره كه در مقابل وقوفِ ترك شده واقع شده است مديون مي‌باشند.
(مسئله 528) اگر كسي غير از معذورين عمومي در اثر ندانستن مسئله به وقوف اضطراري مشعر در شب عيد اكتفا كرد و به مِني رفت، پس اگر مي‌تواند به مشعر برگردد و وقوف اختياري مشعر را درك كند بايد برگردد؛ بلكه اگر درك وقوف اختياري مقدور نيست ولي مي‌تواند وقوف اضطراري مشعر را در روز عيد درك كند، در اين صورت نيز احتياطا برگردد. و اگر به هيچ گونه نمي‌تواند برگردد، پس اگر وقوف اختياري عرفات را نيز درك كرده است بنابر اقوي حج او صحيح است، و بنابراحتياط واجب يك گوسفند ذبح كند. و اگر با درك وقوف اختياري عرفات و وقوف شب عيد در مشعر از روي فراموشي پيش از طلوع فجر از مشعر كوچ كرده است، اگر مي‌تواند برگردد؛ و اگر به هيچ گونه نمي‌تواند برگردد در اين صورت نيز حج او صحيح است و ذبح گوسفند نيز واجب نيست.
_________________________
[1] ـ «مأزمين» تنگه‌اي است بين عرفات و مشعر